ठेक्कामा भानुभक्त

विमल निभा
Sourcre:Kantipur Daily

उनी भानुभक्त आचार्यका ठेकेदार हुन् । कहिलेकाही“ मोतीराम भट्ट र लेखनाथ पौड्यालका ठेक्का पनि लिने गर्छन् । तर यसमा नियमितता छैन । एकपटक एक युवाकविको ठेक्का लिएको हल्ला पनि चलेको थियो । तर यसमा कुनै सत्यता थिएन । नेपाली साहित्यमा यस्ता हल्ला त्यसै चलिरहन्छन् । अ“, उनको भानुभक्तको ठेक्कामा भने कुनै तलमाथि परेको छैन । दर्ुइ दशकभन्दा बढी समयदेखि उनी यो कार्य अनवरत गरिरहेका छन् । अर्थात् नेपाली साहित्यका आदिकवि भानुभक्त आचार्यको ठेकेदारिता । त्यसैले भानुजयन्ती आउनासाथ उनी स्वतः सक्रिय हुन थाल्छन् । तीन-चार सप्ताह अगावैदेखि ।
'नमस्कार गरे“ है गुरु ।' उनलाई देखेर म टाढैबाट कराउ“छु ।
'नमस्कार ।'
'आज घरबाट यति चा“डै निस्कनुभयो, के हो गुरु -'
'एउटा जरुरी काम थियो, के गर्नु -' उनी टक्क अडिएर भन्छन् ।
'भानुजयन्ती कहिले हो -' म एकाएक सोध्छु ।
'किन -' उनी र्सतर्क हुन्छन् ।
म प्रत्युत्तरमा फुटपाथको रेलिङ समातेर हलुका हा“स्छु ।
उनलाई दौरा-सुरुवालमा कस्सिएर कालो ब्याग बोकी हि“डेको देख्नासाथ सबै थाहा पाउ“छन्- भानुजयन्ती आउनै लागेको छ । अरू बेला उनी यसरी ठा“टिएर हि“ड्दैनन् । ठूलो साइजको कालो ब्याग त खास यही अवसरका लागि हो । यो कालो ब्यागको आफ्नै कथा छ । उनी आफैं बेलाबखत भन्ने गर्छन्- 'एकपटक म भानुजयन्तीको अवसर पारेर सिक्किम गएको थिए“ । त्यसबेला मलाई भानुजयन्ती समारोहको मुख्य अतिथि बनाइयो । मुख्यमन्त्री सम्माननीय पवन चाम्लिङले आफ्नै हातले मलाई यो विशेष ब्याग दिनुभएको हो ।' यसको उपकथा पनि छ । त्यो कालो ब्यागभित्र के राखिएको थियो, उनी भन्दैनन् । नेपाली साहित्यको वृत्तमा के हल्ला छ भने त्यसभित्र विशेष नगद थियो । त्यसैले उनी 'विशेष' शब्दको उच्चारण अलिक बेग्लै प्रकारले ओठ टेडो पारेर गर्ने गर्छन् । यसले खास ध्वनि उत्पन्न हुन्छ । अरू यस्तो गर्न सक्दैनन् । म त्यो खास ध्वनि निकाल्ने चर्चित विशेष कालो ब्यागतर्फआ“खा डुलाएर अचानक सोध्न पुग्छु, 'के यो सा“चो हो गुरु -'
'के सा“चो हो -' उनी मेरो प्रश्नले अलमलिन्छन् ।
'मेरो भनाइको मतलव कतातिर
गुरु -' म आफ्नो प्रश्न सच्याउने प्रयत्न गर्छर्ुु
'अब तपाईंलाई कता भन्ने -' उनी मस“ग कुरा गरु“ अथवा नगरु“को असमञ्जसमा छन् ।
'भानुजयन्तीका लागि चन्दा उठाउन जान लाग्नुभएको हो -' यो अप्रत्याशित प्रश्नले उनी झस्कन्छन् ।
'मैले यस्तो भन्न खोजेको होइन गुरु ।'
'अनि के त -'
'नरिसाउनोस् गुरु, मैले यसो ठट्टामात्र गर्न चाहेको हु“, अरू केही होइन ।' म विनम्र भावमा भन्छु ।
'ठीक छ, ठीक छ ।'
'क्षमा गर्नोस् गुरु ।'
'होइन-होइन, तपाईंले ठीकै
भन्नुभयो । तीन सप्ताहपछि भानुजयन्ती हो ।' उनी टोपी फुकालेर टाउको कन्याउन थाल्छन्, 'तयारी त गर्नैपर्यो नि †' होइन र - म अरूजस्तो होइन । अरूहरू संस्थामा बस्नमात्र खोज्छन् । काम भने पटक्कै गर्न चाह“दैनन् । सबै मैले एक्लै गर्नुपर्छ । एकछिन फर्ुसद
छैन । के गर्नु -'
'अहिलेचाहि“ कतातिर नि -'
'यसो मन्त्रालयसम्म जाउ“ भनेको ।'
'चन्दा उठाउन -' मेरो मुखबाट फेरि फुत्कन्छ ।
उनी अप्ठ्यारो किसिमले अनुहार बनाएर मलाई हर्ेछन् ।
'अन्त जानु पर्दैन गुरु -'
'कहा“ -'
'एकेडेमी र साझा प्रकाशनमा ।'
'जानै पर्दैन, प्रत्येक वर्षआउने र्
गर्छ । पहिलेदेखि नै साझा र एकेडेमीले मेरो लागि रकम तोकेको
छ । भानुजयन्तीमा आफैं मेरो कार्यालयमा पठाइदिन्छन् । मैले केही गर्नै पर्दैन ।'
'यो त राम्रो व्यवस्था रहेछ ।'
'तर पुरानो रकमले पुग्ने छा“टका“ट देखिएन । त्यसैले रकम बढाउनुपर्यों भनेर एकपटक दुवै ठाउ“मा जानुपर्ला ।' उनको गालामा प्रसन्नताले खाल्डो पर्छ ।
'से“ठ-साहुकारहरूकहा“ जाने होइन
गुरु -'
'जानु बा“की छ ।' उनी सन्तुष्ट भावमा टाउको हल्लाउ“छन्, 'विस्तारै जानुपर्ला । के हतार छ -'
'अरूहरूले त चन्दा उठाइसके जस्तो छ ।' म आफूले थाहा पाएको जानकारी उनीसमक्ष राख्छु ।
उनको पाइला पछ्याएर भानुजयन्तीमा लाग्ने धेरै छन् । यो उनलाई प्रिय लागेको छैन । यसलाई उनी आफ्नै कार्यमा सोझै हस्तक्षेप ठान्छन् । अतएव बेलाबखत दुवै ओठलाई वर्तुलाकार पारेर भन्ने गर्छन्- 'म पनि आचार्य हु“ । मेरो भानुस“ग रगतको नातो छ । म अरूजस्तो होइन ।' सायद यही अधिकारले उनले भानुभक्तको सालिक बनाउने नाउ“मा लाखौं चन्दा उठाएर राजधानीमा घर बनाएका छन् । तर यसको खण्डन गरेर उनी भन्छन्- 'म त आफैं भाडाको घरमा बसेको छु ।' तर भन्नेहरूको थप भनाइ के छ भने उनले आफ्नो घर पनि भाडामै लगाएका छन् । जे होस्, उनलाई लिएर नेपाली साहित्यको सानो आकाशमा थुप्रै हल्ला चंगाझैं उडिरहेका छन् । जस्तै- भानुभक्तको नाउ“मा आउने कतिपय सरकारी सहयोगको रकम उनले पच पारेका छन् । यस्तै उनी भानुभक्तका नाउ“मा निम्तो झिकाएर वर्षोनि आसाम, दार्जिलिङ, गान्तोक, सिलिगुडी, डर्ुबर्स, बनारस, देहरादुन, नागाल्यान्ड, मणिपुर, कालिङपोङ आदिको सयर गरिरहन्छन् । उद्देश्य उही एकमात्र चन्दा उठाउनु नै हो, इत्यादि । कुन्नि, वास्तविकताचाहि“ के हो † मेरो उनीस“ग यस सम्बन्धमा प्रत्यक्ष प्रश्न गर्ने इच्छा हुन्छ । तर साहस जगाउन नसकेर म भन्छु, 'गुरु, यसपालिको भानुजयन्तीमा के-के गर्ने विचार छ -'
'त्यही त हो, भनुभक्तको तस्वीरलाई नगर परिक्रमा गराउने, एकेडेमीको हलमा परिसंवाद राख्ने र एक-दर्ुइ विद्यालयका भाइबहिनीलाई भानुभक्तीय रामायणको श्लोक पाठ गर्न लगाउने, अरू के गर्ने -' उनी अरूले चन्दा उठाइसके भन्ने थाहा पाएर उत्पन्न भएको तनावबाट अहिलेसम्म मुक्त भएका छैनन् ।
'भानुजयन्तीको उपलक्ष्यमा विशेष कविगोष्ठी नगर्ने गुरु -'
'से“ठ-साहुकारकहा“बाट चन्दा उठाउनेले गरुन्, मैलेमात्रै कति गर्ने, म त वर्षौंदेखि भानुभक्तको काम गरिरहेको छु, कति गर्ने, अब अरूले पनि गरोस्, ममात्रै किन -' उनी आफ्नो स्वभाव विपरीत एकाएक रिसाउ“छन् । फलस्वरूप बाया“ हातको कालो ब्याग दाया“ हातमा लिन्छन् । फेरि बाया“ हातमा र्सार्छन् । र बेस्सरी हल्लाउन थाल्छन् ।
अर्थात् उनको क्रोध चरममा पुगिसकेको छ । यो विस्फोटक स्थिति हो । त्यसैले म उनलाई केही नभनेर विस्तारै अघि बढ्छु ।

लाहुरे ज्वाइ“को आशिर्वाद

सिर्जना गोले
Source:Kantipur Daily

यो आशिर्वाद नेपाली सामाजिक परिवेशमा नया“ र नौलो होइन । पुरानै भए पनि हरेक पटक मुखमा झुन्डिने लाहुरे शब्द नेपाली छोरीचेलीलाई दिने आशिर्वादमा नया“ भएर आउ“छ । यहीं नया“ र पुरानो युग र समयबीचको 'लाहुरे ज्वाइ“' शब्द किन-किन आज आएर खण्डन र चर्चायोग्य लाग्यो ।
सर्न्दर्भ यसै मङ्सिरको हो । केही दिनअघि आफन्त भेटघाटको क्रममा पोखरा पुगेकी थिए“ । मेरा आफन्तै पर्ने पोखरास्थित सैनीकबस्तीका एक ब्रिटिस लाहुरेकी श्रीमती पतिवियोगमा विलापस्वरूप आ“सु वषर्ाउ“दै थिइन् । छोरा गोरे र बुहारी भएर आमालाई सान्त्वना दिलाउ“दै थिए । लाहुरेको घरै त हो, त्यसैले पनि लाहुरेको जीवन र लाहुरेले पाउने सेवासुविधा पेन्सन आदिको कुरा चलिरहेको थियो । म उनीहरूको कुरा सुन्नमा मौन थिए“ भने आनमारी पनि सोही क्रियामा ध्यानमग्न रहिछिन् । चौध वषर्ीया बैनी आनमारीले बीचैमा प्रश्न तेर्स्याइन्, "पापा-आमा, पेन्सन भनेको के हो,
यो कसले पाउ“छ, किन पाउ“छ, कति पाउ“छ, कहिले पाउ“छ -
बालमनस्थितिका यिनै प्रश्न र लाहुरे श्रीमतीका आ“सुले पनि मलाई लाहुरेको विषयमा केही सोचमग्न गराएको थियो । सोही क्रममा म आफन्तहरूस“गै प्रायः लाहुरेको बस्ती भनेर चिनिने पोखराबाट आधा घन्टाको बाटो काटेर भर्ुर्जुङ खोला कोटकसेरीमा पुगे“ । तामाङको बृहत् बस्ती भएको कोटकसेरीमा मेरा आफन्तको पुरानो घर अर्थात् मूलघर पर्छ । घर पुगेपछि नेपाली परम्पराअनुसार आफूभन्दा ठूला मान्यजनप्रति गरिने आदरभाव दर्शाउनस्वरूप मैले क्रमशः बुबा, भाउजू र दिदीहरूलाई शिर निहुरिएर ढोगे“ । आशिर्वाद स्वरूप सेतै कपाल फुलेका ९२ औं वसन्तका बुबाले मेरो शिरमा हात राखेर भन्नुभो, "छोरी, ठूलो मान्छे भएस्, धेरै-धेरै पढे-गुनेस्" । भाउजूले आशिर्वाद दिनुभो, "नानु, भाग्यमानी हुनु" भनेर । ढोग्ने क्रमस“गै आशिर्वाद दिने पालो अब दिदीको थियो । मेरो शिरमा दर्ुइ हात राख्दै दिदीले आशिर्वाद दिनुभो यसरी, "बैनी, लाहुरे ज्वाइ“ पाएस्, लाहुरे ज्वाइ“ लिएर आएस्" ।
छेवैमा दाजु भीम र भाउजू छिरिङ हुनुहुन्थ्यो र एकैस्वरमा दिदीलाई सम्झाउ“दै कराउनुभो, 'केको लाहुरे ज्वाइ“ न स्वाइ“, मनपर्नेसंग जान्छिन्, मनपर्ने ज्वाइ“ नै लिएर आउ“छिन् हैन त नानु - अबको जमाना पनि लाहुरे ज्वाइ“ नै रोज्नर्ुपर्छ र †' म अलमल्लमा परे“ । मान्यजनको आशिर्वाद पाएर पुलकित हुनुपर्ने मन कताकता असमञ्जस्ामा पर्यो । 'लाहुरे ज्वाइ“' शब्द झुन्डिएको आशिर्वाद पाएर जीवनमा पहिलोपटक पीडाबोध महसुस गरे“ । वर्षौंदेखिको एउटा पीडितले पुनः यातनासहितको करेन्टको झट्का पाएसरह भयो, त्यो पल मलाई । मनमा खाटा बसिसकेको पुरानो घाउ अदृश्य पीडासहित बल्झियो । निरंकुशता विरुद्ध हा“सी-हा“सी प्राण आहुती दिएका सहिद सम्झे“ र मैले पनि हा“सी-हा“सी नै त्यो पीडा स्वीकारे“, पचाए“ । दिदीलाई कुनै दोष दिन मिल्दैन, यो पीडाप्रति । यो पीडा त जानी-जानी जातिविशेषलाई दबाउन राज्यले दिएको जातीयताप्रतिको उत्पीडन हो । जातीयताप्रति गर्ने दमन र शोषण हो । त्यसैले जातीयताप्रति निरंकुश तवरले गरिएको यस भेदभावप्रति राज्यको ठूलो दोष छ भनेर दिदीले भन्नसक्नु र ज्ाान्नसक्नु हु“दो हो त पक्कै पनि मलाई आशिर्वादमा लाहुरे ज्वाइ“ दिनुहुन्नथ्यो । राज्यले बसाएको संस्कारअनुरूप दिदीले झनै जातीय पीडाको अनुभूत गराइदिनुभो, एक बैनीलाई दिने आशिर्वादमार्फ ।
दिदीको आशिर्वादले लाहुरेप्रतिको जिज्ञासा ममा झनै प्रबलतासाथ बढ्दै गयो । आखिर को हुन्, लाहुरे भनेका, कस्तालाई लाहुरे भन्छन्, क-कसले मात्रै लाहुरे बन्न पाउ“छन् - यस्ता असङ्ख्य प्रश्नले मेरो मस्तिष्कमा बेजोडको दौड प्रतियोगिता सुरु गर्यो । शरम र आक्रोशका राता ज्वालासहितका किरणहरू अनुहारभरि दौडिए । मैले तत्काल कसैको कुरामा सहमति जनाउन सकिन, केवल मौन रहे“ । मनमनै सुस्तरी भने“, दिदी तपाईंले चाहनुभएको र मलाई आशिर्वादमा दिनुभएको "लाहुरे ज्वाइ“" सायदै यो मनदेखि दूरदेशमा लाहुरे हुनुमा केवल आफ्नो अस्तित्व संकटमा मिल्क्याएर लाहुरमै अल्झिरहेका होलान् । कठै लाहुरे ज्वाइ“का मीठो कल्पना सा“चेकी, लाहुरे ज्वाइ“कै आसा पालेकी ती दिदीका श्रीमान अर्थात् मेरा भिनाजु लाहुरे हो या होइन, मैले सोधनी गर्न पनि सकिन । भिनाजुबारे जान्ने स्रोत थिए, र पनि मैले त्यसो गरिन । बडो कठिनतापर्ूवक मैले भिनाजुबारे जान्ने इच्छा मनैमा लुकाए“ । हुन त दिदीले मलाई दिनुभएको आशिर्वादको 'लाहुरे ज्वाइ“' नराम्रो अभ्रि्रायले पक्कै दिएको होइन, राम्रै अभ्रि्रायले दिएकी हुन् । दिदीको मनमा बसेको "लाहुरे ज्वाइ“"को छाप बडो गजबको छापमात्रै नभएर एउटा पीडासहितको छाप पनि हो । त्यो पीडासहितको छाप प्रत्येक तामाङ जातिको मुटुमा अमिट छापको रूपमा बसेको छ । आखिर 'लाहुरे' कुनै पनि मान्छेले एक क्षेत्रविशेषमा आधारित रही कार्य गर्ने पद र दर्जा न हो । तर विडम्बना † यस्तो भइदियो कि लाहुरेजस्तो पद, दर्जा कसैका लागि आशिर्वाद बनिदियो । पाउन नसकिने चिज बनिदियो, त्यो चिज पाउन सकिन्छ त जातीय पहिचान र अस्तित्व मेटाइनुपर्ने । त्यसैले जनजातिका छोरा, ज्वाइ“ लाहुरे बन्नमा र बनाउनमा कम मामुलीको कुरो थिएन, कुनै बेला । यसैकारणले लाहुरे छोरा बनाउनमा र लाहुरे ज्वाइ“ पाउनमा पीडित जनजाति अभिभावक मरिहत्ते गर्थे र अझैसम्म गर्छन् । नेपालको त्यो इतिहास जिउ“दैछ, जुनबेला
जोसुकै जनजातिले निर्धक्क लाहुरे बन्ने सपनासम्म बुन्न पाउ“दैनथे । त्यसबेला नेपालमा विशेष गरी तामाङ लाहुरे बन्नबाट वञ्चित थिए ।
यो कस्तो र कति साह्रो कहालीलाग्दो जातीय दमन लाहुरे बन्नकै लागि आफ्नो थर र जातैसम्म परिवर्तन गर्नुपर्ने । यसरी राज्यले सिङ्गो तामाङ जातिका लागि लाहुरे जागिर फलामको चिउरा निल्नु न चपाउनुको हड्डी बनाइयो । यो पीडा ऊ बेलाका तामाङ जातिले खेपेका थिए । कैयौं तामाङ जातिले लाहुरे भर्तीका खातिर नै आफ्नो थर परिवर्तन गर्न बाध्य भएका थिए भने कैयौं तामाङ आफ्नो जातीय अस्तित्व जोगाउने सवालमा अडिग रहेकाले लाहुरे बन्नबाट विमुख हुनुपरेको थियो । तामाङले यसरी लाहुरको सेनामा भर्ती हुनका लागि गुरुङ वा अन्य र्राई, मगर, घले जाति भनेर थर परिवर्तन गर्नुपथ्र्यो । त्यसैकारण आज कैयौं तामाङ आफ्नो वास्तविक थरबाट अन्य जातमा परिणत भएको कालो इतिहासभित्रको विरक्तता र तिक्ततासहितको घटना सिङ्गो तामाङ जातिको तातो रगतमा हरक्षण पीडा बनेर उम्लिरहेको छ । यसरी थर बदली-बदली लाहुरे बन्नेहरूका आफ्नो रगतको साइनो र रगतको नाता सन्तानसमेत आफ्नो वास्तविक थर र जातबाट मेटिनुपथ्र्यो । इतिहासका यी काला दाग मेटाउने चेष्टामा जनता जुटिरहेका छन्, आ-आफ्नै जातिको स्वायत्ततासहितको संघीय राज्य निर्माण गर्नमा ।

त्यो ‘घर !’

-चन्द्र गुरुङ


मेरा दुई आँखाबाट जस्तै
त्यो घरको चुहिने छानोबाट
आँसु मिश्रित पानी दर्किंदो रहेछ
मेरो मुटुजस्तै त्यो घरका भित्ताहरू पनि
निर्दयी समयको विश्वासघातले
ठाउँ-ठाउँमा चर्किएका रहेछन्
र मैलेजस्तै त्यो घरले पनि
आफ्नो छातीभित्र अँध्यारा कोठाहरूमा
थुप्रै पीर-व्यथाहरू थन्काई
ठोकेको रहेछ मुखमा भोटेताल्चा ।

मेरा खुट्टाहरूजस्तै त्यो घरका खम्बाहरू पनि
भरोसालाग्दो जमीन टेक्न नपाएर
केवल धराप-घरको टेको बनेका रहेछन्
मेरा एक जोर कानहरूमा जस्तै
त्यो घरका झ्यालहरूमार्फत पनि
खुशीको समाचार ओसार्दै
गर्न छोडेछ हावाले ओहोर-दोहोर ।

माथि, ओस्सिएर खुम्चिएको छानामा
घरको निधार कसैले सुकाउन फिँजाएको रहेछ,
उँडुस-उपियाँ पाल्न बाध्य
भित्ते-गालाहरू ओइलाएका पातझैँ भएछन्
र फुक्लिएर झरिसकेछन्
उसका मकै-भटमास पिस्ने बङ्गाराहरू ।

कठैबरा ! त्यो घर,
म जन्मेर हुर्के-बढेको घर !
देउरालीमा पाती चढाएर म परदेश लागेपछि
बा-आमाको हेरचाह गर्दै बसेको घर ! !

The Train

An unknown African poet.

(Translated by Gerhard Kubik)


The train
Carries everybody
Everywhere.

It carries the men
It carries the women.
It carries me too
A blind boy.

Wherever it carries me
Alas, I met distress
And knock against it
With my knee.

It carries the men
It carries the women.
It carries the blind boy
To his distress.

April Rain Song

-Langston Hughes.

Let the rain kiss you.
Let the rain beat upon your head with silver liquid drops.
Let the rain sing you a lullaby.
The rain makes still pools on the pavement.
The rain makes running pools in the gutter.
The rain plays a little sleep-song on our roof at night.
And I love the rain.

शहरमा !

-प्रकाश थाम्सुहाङ


मानौँ,
कुनै आख्यानको
अथवा कुनै कविताको
सर्वाल्टन पात्र म
यो शहरको सिंहदरबारलाई उल्टो घुम्दै
यो शहरको धरहरा, घन्टाघरहरूलाई उल्टो घुम्दै
यात्रामा आफू खोज्दै हिँडिरहेछु
आफू यात्रामा खोज्दै हिँडिरहेछु
हो,
म सुदुरपूर्वको एउटा गाउँले
यो शहरमा
अस्तित्ववादीको जिकिर गर्दै हिँडिरहेछु

म एक आउटसाइडर
म एक निषेधित विचार
म एक वर्जित चिन्तन
पिठ्युँमा रातो घाम बोकेर
बोक्दै टाउकोमा अजङ्गको पृथ्वी
सुनाउँदै इतिहासको लालमोहर
यो शहरको मुख्य सडकमा भर्खरै ढडिएको
नयाँ शालिकलाई देब्रे पारेर
म आदिवासी लुङा
यात्रामा आफू खोज्दै हिँडिरहेछु
आफू यात्रामा खोज्दै हिँडिरहेछु

उदेक लाग्छ,
सदियौँ मस्त सुतिरहेछ
यो निरङ्कुश शहर
यो शहर बराबर नेपाल
नेपाल बराबर यो शहर

किन ब्यूँझिएन अझै पनि
र तन्काएन आफ्नो आँखा
उसकै परिधिभन्दा बाहिर ?

अब, छिचोलोर यो शहरको अध्याँरो तह
हिँडेर अँध्यारो गल्ली
म पुग्नेछु प्रत्येक चोकहरूमा
भवनहरूमा, मनहरूमा
र खोज्नेछु मेरो नागरिकता नम्बर
टेक्दै पाइतालाले अँध्यारो
प्रत्यक सरकारी कम्प्युटरको फाइलहरूमा
खोज्नेछु मेरो जिन्दगीको पासवर्ड

म यायावर
समग्र नेपाल खोज्दैछु
नेपाल, नेपाल, नेपाल खोज्दैछु ।

छेकिएका हिमश्रृंखलाहरु

डा.मधु माधुर्य

१
बुढानीलकण्ठमा विष्णुलाई नागमाथि विराजमान देख्छु
नागलाई महादेवको गलामा बेरिएको देख्छु
कतै क्लेओपाट्राको चुल्ठोमा पनि देख्छु...
जब-जब विशिष्ट सम्मानहरुको यो इतिहासबाट प्रेरित हुन्छु म
वात्सल्य ममताको दूध र्सपहरुलाई आफ्नै हातले पिलाउँछु म
तिनै र्सपहरुले फणा उठाउँदा -
सगरमाथा पनि हिजोआज
होचो देखिन थालेको छ !
तिनै र्सपका प्रेमालु ठुँगाईबाट सहिद हुनेहरु
संयमताको प्रदर्शनमा बुद्धझैँ मौन छन्
जब-जब साँपहरु अस्तित्व देखाउन हरियो घाँसमाथि उठ्छन्
अग्ला-अग्ला हिमश्रृंखलाहरु पनि होचा देखिन थालेका छन् ।

२
महिनैपिच्छे हरियो घाँस दिएर पालेको छाडा बसाहा -
पशुपतिनाथको जस्तो समाधिस्थ होइन, निकै चुलबुले छ
सहरको शोभा सम्झनेहरुलाई पनि कलात्मक आकृतिझैँ भ्रम छ
पुच्छरले काउकुति लगाउँदै खुरले दबाउने बसाहा -
जब-जब काम देखाउन तीखो सिङ लिएर डाँडामा बुद्रुक-बुद्रुक उफ्रन्छ
सगरमाचा पनि हिजोआज
होचो देखिन थालेको छ ।

३
बसाहा र साँपहरुको जंगलमा छु म
त्यसैले त निलडाम र घाउहरुले सजिएको छु
शताब्दीका पानाहरुमा जीवनको परिभाषा बदलिएको छ
टुलुटुलु अवलोकन, सहन र मौनतामा जीवन रोकिएको छ
अर्थात् कविता रोकिएको छ र थिचिएको छ
कविता छेकिएको छ र अस्वीकृत छ
कविता लेखिनु नलेखिनुको एउटै अर्थ छ
कविता सबैतिरबाट छेकिएको छ, पुरिएको छ
त्यसैले कविता-लेखनको नयाँ आन्दोलन सुरु गर्दैछु
अझै नकुच्चिएको फणामा कविता लेख्दैछु
अझै नभाँचिएको सिङमा कविता लेख्दैछु
अस्तित्व देखाउन डाँडाहरुमा
जब-जब बसाहा र साँपहरु उठ्ने छन्
मान्छेका कविताका सामुन्ने
हिमशृखलाहरु पनि होचा देखिन थाल्नेछन् !!

हार्मोनियम

विक्रम सुब्बा

सप्तकोशीको तार सप्तक
सप्त गण्डकीको मध्य सप्तक
सप्त कर्णालीको मन्द्र सप्तक
एक्काइस स्वरहरूको यो हार्मोनियम

हार्मोनियमको कुनै पनि पर्दा थिचेर
आफ्नो गीत थाल
तर हार्मोनियम नै फुटाए
सरगम पनि टुट्नेछ
र कुनै मीठो संगीत बज्ने छैन

'म बाँचे भने भगवान मर्छ'

उमेश राई 'अकिञ्चन' (विराटनगर)

एक हरफ शब्दले
संसार जित्न खोज्ने
ए कवि !
कोर एउटा
नानी रोएको आवाजजस्तो कविता

छापामारको कैमोफ्लेज लुगाजस्तो
टाटे पाङग्रे
विश्वको नक्सामा
ए भिक्षु !

विपरित बहिरहेछ हावा
उल्टो फरफराइरहेछ झण्डा
फर्काउ
पानको पात पाइला नाघेर
सिमाना काटिरहेका
घामलाई

कि त रोएर
कि त हाँसेर सकिने
जिन्दगीलाई
यसरी जोड
ए दार्शनिक !

पुथ्वी घुमे जस्तो
फेरि फेरि
नदोहोरियोस्

कलिलो फूलको गुनासो

'म मरे भने भगवान बाँच्छ
म बाँचे भने भगवान मर्छ' ।

मित्र अग्नीशिखालाई संझँदै

राजव
(Courtesy:www.nepalikavita.com)

रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम
त्यही रातो कलमले लेख्यो उसले
अन्धकार विरुद्ध

रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम
त्यही रातो कलमले लेख्यो उसले
महल विरुद्ध

रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम
त्यही रातो कलमले लेख्यो उसले
निर्ममको विरोध

बोल्न नदिने
लेख्न नदिने
संसारका शासक विरुद्ध
उसलाई मनपर्थ्यो रातो कलम
त्यही रातो कलमले लेख्यो उसले
वर्वर तानाशाहको खवर

रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम
त्यही रातो कलमले लेख्यो उसले
लोकतान्त्रिक कविहरूको प्रशंसा

रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम
त्यही रातो कलमले लेख्यो उसले
उत्पीडितहरूको आवाज
रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम
त्यही कलम थियो उसको विचार

रातो कलम मनपर्थ्यो उसलाई
रातो कलम

सुन्दरीको सुन्दरता

चन्द्र गुरुङ्ग

तिम्रो आँखाको गहिराइभन्दा
परेलीको डिल-डिलमा रङ्गरोगन गरिएको
कालो गाजल राम्रो !
लालुपाते ओँठहरूभन्दा
ती ओँठका भित्ता-भित्तामा पोतिएको
चकिलो लिपिस्टिक राम्रो !
नाकभन्दा पनि
नाकमाथि सजेको चिटिक्क फुली राम्रो !
दुइ कानहरूभन्दा त
कानै चुडाउने गरी
पिङ खेलिरहेको चमचम यार्लिङ राम्रो !
लामा-लामा औँलाहरूभन्दा
वासनादार नेलपालिस नै राम्रो !
तिमीभन्दा बढी
तिम्रो भित्री अङ्गहरूलाई छोप्न अर्समर्थ
डिजाइनदार छोटो ड्रेस राम्रो !
र तिम्रो शिरभन्दा पनि
काटछाँट पारिएको हेयर स्टाइल झन् राम्रो !

ए सुन्दरी झ्
तर एउटा कुरो
भन त
कता छ तिम्रो आफ्नो सुन्दरता ?!

हाँसो

SWORGIYA SWOPNIL
Born in Panchthar in 2038 B.S., Sworgia Swopnil is an emerging poet and one of the members of Rabgabadi Anadolan led by poet Dharmendra Bikram Nembang in the Nepali literary tradition. He started writing four years ago. He published his first collection of poems Rangai Ranga Ko Bhir (Ranga Shahitya, 2061 BS). He vehemently revolts against any pre-established form in poetic tradition. He says, “Any categorical form cannot hold a criteria for a poem. “ Reading his poems is similar to the experience of reading poems of great avant-gardist poets like Robert Creely and Charles Bernstein. Sometimes he appears more experimental in his radical poetic forms. Perceptual quality of experiences in language is the hallmark of Swopnil’s poems.


-स्व.स्वप्नील स्मृति


त्यसो त हाँस्न कहाँ पाइन्छ र -

आइन्दा दाँत नदेखाउनू !
चुप रहनू !!
क्षितिजजस्ता ओठहरु नखुलाउनू !!!

बहुराष्ट्रिय कम्पनीको ‘टुथपेस्ट’ सरकार
निकम्मा ‘बु्रस’ः
अध्यादेशले गीजा घोटेर
फिंज काडी-काडी हाँस्दछ- खित्का प्रोपोगाण्डा ।

आइन्दा आँखामा योवनको मुस्कान नबाल्नू !
ढुक्ढुकीको गति राम्ररी सम्हाल्नू !!

तर, हाँसेकै छन् जङ्गलमा फूलहरु
म्यूजियममा टाँगिएका बादशाहका खोपडीहरु
हाँसेकै छन् दन्तेकथाहरुमा
कथित देवी अनि शूम्भ निशूम्भहरु ।

नेता महानगरीको गाईजात्रामा हाँसिरहेछन्
जनता गाईजात्राको महानगरीमा हाँसिरहेछन्

सरकार
मुस्कुराइरहेका यूवकका हिमालजस्ता दाँत गनिरहेछ
र, गनिरहेछ गोलीका दानाहरु ।

वेश्याहरू
सम्भोगपछिका भद्दा लिङ्गहरु सम्झेर हाँसिरहेछन्
सरकार देखेर
म पनि त हाँसिरहेछु ।

Chandra Singh Gurung’s poetry

(Courtesy:www.satyakura.wordpress.com)

Poetry is heart and soul for a poet. For Chandra Singh Gurung, poetry is head, too. What does it mean ?
Yes, Chandra Singh writes pretty poetry not only with heart, but also with political sense. USKO MUTUBHITRA DESKO NAXA NAI THIENA (His heart did not have country’s map), a recently published poetry book by Chandra is the perfect evidence for it.

Chandra !
If only all the absurdities
Are swept away
With landslides !
-Pahiro (Landslide)

Really, Chandra does not write for only self-satisfaction, but also for the sake of nation, society and humanity. The book has 33 do-gooder poems. Poet Shrawan Mukarung writes, ‘Chandra’s poems are both contemporary and timeless.’ If you read the book, you will really have worth-reading. Thanks to Laxmi Rai who published this book.

You may be in touch with Chandra at chandu_901@hotmail.com or chandugurung@yahoo.com.

आन्दोलनकारी समयको तस्बिर

भोगीराज चाम्लिङ

कविता सङग्रहको नाम छ "उसको मुटुभित्र देशको नक्सा नै थिएन ।" त्यो नाम पढ्नासाथ एमालेले महाकाली सन्धि संसदबाट अनुमोदन गरेर गरेको राष्ट्रघातको सम्झना हुन्छ । कवि चन्द्र गुरुङको सङ्ग्रहमा यस्ता थुप्रै जल्दाबल्दा राष्ट्रिय मुद्दाहरुमा केन्द्रित भएका छन् । कविता जब समकालीन यथार्थबाट भाग्दैन तब मात्रै त्यो कविता हुन्छ, कवि जो समाजका बेथितिहरुसँग जुध्न तयार हुन्छ, तब मात्रै कवि ठहरिन्छ । यस मानेमा कवि चन्द्र गुरुङ र उनका कविताहरु सहीसलामत छन् ।

समयावधिका दृष्टिले हेर्दा यी कविताहरु २०६१ सालदेखि २०६४ सालका बीचमा लेखिएका छन् । त्यसकारणले यसमा त्यस समयका संघर्षका पदचापहरु छ्याप्छ्याप्ती भेटिन्छन् । त्यसैलाई आवरण तस्बिरमा विवेक मुकारुङल्ले पनि प्रतिबिम्बित गरेका छन् । यस्तै जनताले सडकमा लगाएका नाराहरु कविताको रुपका उनिएका छन् । ज-जसले राजतन्त्रविरुद्धको आन्दोलन सडकमा आफ्नै पाइतालाले नापेर भोगे, अश्रुग्यासको पिरोले आँसु चुहाउँदै भोगे, त्यस्ता थिए, गोलीको पारोबाट उम्किए, उनीहरुले कवि चन्दका कविताहरु पढे भने त्यसको तस्बिर कवितामा देख्नेछन् । तर ती जसले विभिन्न कारणले त्यो आन्दोलनमा प्रत्यक्ष सहभागी हुन पाएनन्, उनीहरुले पनि यी कविताहरुमा आन्दोलनको प्रष्ट तस्बिर देख्न सक्नेछन् । विश्वलाई आकषिर्त गर्ने जनआन्दोलनको स्पन्दन यी कविताहरुमा सुन्न सकिन्छ ।

नेपाली समाजमा सदिऔंदेखि गुजुल्टा परेका समस्याहरु छन् । जाति, क्षेत्र, लिङ्ग र वर्गका नाममा देखापरेको यस्ता समस्याहरुका गाँठा फुकाउने प्रयत्न कवितामा भएको छ । त्यसमा ती मूलतः जातीय उत्पीडन र त्यसका विशिष्टतालाई यी कविताहरु पढेर केलाउन सकिन्छ । गोर्खा भर्तीका नाममा भएका होची अर्धली, राज्यसत्ताबाट पाखा लगाइएका सवालहरु कवि चन्द्र गुरुङको दोस्रो सरोकारका विषय हून् । जनआन्दोलन र सशस्त्र संघर्षले सम्मानजनक ठाउँ दिएका यस्ता पहिचान र मूक्तिका नयाँ सवालहरु सिर्जनामा प्रतिबिम्बित हुनु नयाँ संस्कृति, नयाँ मनोविज्ञान, नयाँ मूल्य र नयाँ नेपाल निर्माणको जग बस्नु हो ।

समकालीन समाजका हर्ष विस्मात, पीडा, बेथितिहरुलाई कवि चन्द्र गुरुङलाई तीक्ष्णतापूर्वक कविता बनाएका छन् । त्यससँगै कविका सपनाहरु बुनिएका छन् कवितामा । ती सपनाहरु कुनै अल्लारे ठिटाका मायाप्रीतिका सपनामा मात्र खुम्चिएका छैनन्, समुन्नत भविष्यको आकांक्षा भएका छन् त्यसमा । विचार-अभिव्यक्ति र सन्देशका दृष्टिले यी कविताहरु कमजोर छैनन् ।

कविता कार्यका लागि कविता चाहने वैचारिक प्रस्टता, संवेदनशीलता, सूक्ष्मता, तीक्ष्णता, भाषिक र विम्वहरुको प्रयोगको कुशलताका झिल्काहरु यी कविताहरुमा प्रशस्त भेटिन्छन् । त्यसलाई अझ खानै काम गर्न भने बाँकी छ । त्यो जीवनभर चलिरहने प्रक्रिया नै हो । थालनी गर्दा त्यस्ता थुप्रै कमजोरीहरु हुनु अस्वाभाविक होइन । जस्तो कि कवितासङ्ग्रहको शिर्षकलाई नै लिन सकिन्छ । यो शिर्षक दुइवटा कारणले असान्दर्भिक जस्तो लाग्छ । एक, यो शिर्षक ज्यादै लामो छ । त्यसको सट्टामा सङ्ग्रहभित्रकै ूशासक र जुत्ताहरुू जस्ता सशक्त कविताहरु राख्न सकिन्थ्यो । नामको चुस्तता पहिलो शर्त हो । दोस्रो, समग्र कवितासङ्ग्रहको सन्देश जे हो, त्यो कवितासङ्ग्रहको नामले व्यक्त गरे जस्तो लाग्दैन । यस्ता कुराले पनि कविताको प्रभावमा असर गरिरहेका छन् । यी प्राविधिक जस्ता लाग्ने विषयमा पनि कविहरु संवेदनशील हुनैपर्छ

Know About A Book (5)

Title of the book: "Sapana Sajaaera Aankhavari"
Author: Basanta Raj "Agyat"
Genre: Collection of Songs
Computer Work: Basanta Raj Agyat (Khotang)
Publisher: Sabdhasatabdhi Prakashan.
Cover Art: Self
Printed @ : Om Shiva Shakti Printing Press
First Edition: +++++

मेरो आवाज

भीमदर्शन रोका


धरै मानिसहरुको एउटा ठूलो आवाज आउनेछ
तिमी ध्यानले सुनिरहनू
त्यसमा मेरो पनि आवाज हुनेछ
फेरि झन्‍ झन्‍ ठूलो हुँदै जानेछ ।

आकार यसको, सूर्यमण्डलजस्तो
घाम वरिपरि सभा लागेजस्तो
राती भए चन्द्रसभा
बसिरहेका तारैतारा
चक्रैचक्र
सफा शुभ्र
बाहिर भित्र

सप्ताहहरुमा शहीद सप्ताह
महिनाहरुमा माघ, फागुन
क्रान्तिको रङ्‍गरोगन
क्रान्तिको चिर आयु, आगमन ध्वनि
चिरपरिचित
मुटु ध्वनि
धातु बजेजस्तो
चोटमा चोट थपिँदा पनि
टन्न आवाज मिलेको
टन्टलापुर घाम मानो मध्यान्हमा बजिरहेको
बन्दै आयो टाढा टाढासम्म
दिशा एकै
लागिरह्यो युगौँयुगसम्म
नसा एकै
दुवै हात फैलाएर
तीनै सप्तक छोएर
स्वर सागरहरुको सङ्‍गम
ल्याइरहेको परिवर्तन

लाखौँलाखको बीचमा
मेरो आवाज छुटिएन भने
चिन्न पनि सकेनौ भने
खुशी हुनेछु, मिलिसकेको रहेछु
अब पीर रहेन, धेरै पर छैन
पुगिसकेछु एउटा निश्चयमा
पाकिसकेछु, झर्ने झर्ने बेलामा ।

नयाँ वर्ष

भूपि शेरचन


नयाँ सरुवा भई आएको हुलाकेझैँ
झोलामा सुर्जेको एउटा पुलिन्दा बोकेर
छानामाथि वैशाख हिँडिरहेछ
भारी अल्छी पाइला सारेर
भित्ता-घडीको लङगूर हल्लिरहेछ उसको
पदचापले
ट्वाक्...ट्वाक्...ट्वाक्...ट्वाक्...
लिस्तेज भई आकाश पल्टेको छ
न्यास्रो अनुहार पारेर
बेमौसमको बर्षात
बेला-कुबेलाको बादलको गड्याङ-गुडुङ
आकाशलाई पखालो लागेको छ
विक्ष्णुमतीको फोहार हैजे पानी पिएर
ट्वाँ,
सहनाईकौ बेसुरा ध्वनीबाट निस्किरहेका छन्
हैजाका असङ्ख्य अदृश्य कीटाणुहरू
मध्याहृन दिन
चर्को घाम
सारा रुखहरूले आफ्नो आङ कन्याइरहेका छन्
फेरि एकचोटि
नयाँ वर्षआएको छ
फेरि एकचोटि
भित्ताको नयाँ क्यालेण्डरमा
आफ्नो जीवनको भिसा भुन्ड्याउनु छ
फेरि एकचोटि
संगी साथीहरूको बोकेर, उडिरहेका हवाईजहाज
र रकेटहरूमुनि बसेर
लेख्नु छ प्रियजनहरूको नाममा
सफलता, शान्ति र दीर्घायुको शुभकामना-पत्र ।

नागरिकता

मीनबहादुर बिष्ठ


तिनीहरूले –
हाम्रा देख्ने आँखा खोसे
सुन्ने कानहरू खोसे
सोच्ने मस्तिष्कहरू खोसे
त्यसको बदला
यौटा टोपी
यौटा दौरा
र यौटा सुरुवाल दिँदै भने –
अब तिमीहरू
नेपाली नागरिक भयौ ।

नयाँ वर्ष

र्जसराज किराती


शायद त्यहाँ तिम्रो लागि
यो पटक पनि
उन्माद र रहर बोकेर नयाँ वर्षआएको छ
यहाँ मेरो लागि भने
पुरानो हुँदै गएको आयूको खास्टो ओढेर
बुढो वर्ष आएको छ ।

मेरो लागि
सञ्चो विसञ्चो
सुख वा दुःख केही नसोध
र्सर्ूय-ग्रहणले मेरो त आकाश पनि मैलो परेको छ
म तिमीलाई के आशिर्वाद चढाउँ
जबकि बिषाक्त हात-हतियार बोकेर उडिरहेको
हवाई जहाजमुन्तिर
तिमिलाई मेरो शुभकामना भन्नु परेको छ ।

यो नयाँ वर्षआत्महत्या जस्तै गन्हाउँछ
भट्टी पसलको केटो जस्तै
एक लहर मुस्कान फाली राखेर
प्रत्येक गिलास क्रमशः रित्तो बनाउँछ
त्यो रित्तिएको गिलास र
सिद्धिदै गएको मुस्कान जति
मेरो भागमा परेको छ
तिमी भन्ठान्छौ
नयाँ वर्षे फूलको मुस्कान र चुम्बन ल्याइदिएको छ
हुन्छ;
त्यसलाई तिमिले
जूनको थालीमा राख
वा फूलको लालीमा राख
वस्तुतः यो नयाँ वर्षे हामी दुवै जनामाथि
अन्याय गरेको छ
यसो भनौँ -
तिमीले उताबाट हेर्दा रंगीन इन्द्रेनी देखिरहेछौ
यताबाट मैले
रङ्गहीन भएर त्यो आफैमा बिलिरहेको देखेकोछु
सम्भवतः हामीले
एउटै इन्द्रेनीलाई दुइतर्फबाट हेरिरहेछौँ
सम्भवतः हामीले
एउटै जीवनको दुइटा यात्रा गरीरहेछौँ
हुन सक्छ -
तिमी भट्टीभित्र पसी रहेछौ
म भट्टीबाट निस्किरहेछु
अहिले तिमीलाई मात लागेको हुन सक्छ
म भने थाकेर
वास खोज्न थालेको हुन्छु
फरक त के छ भने
तिमी फक्रिन लागेको र
म वैलिन थालेको
एउटै हाँगाका दुइटा फूल हौँ
म तिमीलाई भन्छु -
प्रत्येक नयाँ वर्षे तिम्रो र मेरो बीचमा
निःसन्देह युद्धको घोषणा गरेको छ
निःसन्देह जीवनभित्र युद्ध स्वयं प्रवेश गरेको छ
हामी योद्धा त हौँ
अपितु पराजित किल्ला र पर्खालमा लुकेर
पराजित मल्ल राजा जस्तै
आफ्नैबाट भागिरहेछौँ -
र प्रत्येक नयाँ वर्षे हामीलाई पिछा गरिरहेछ -
लखेटिरहेछ
तिम जेसुकै ठान,
मेरो विचारमा तिमी मुस्कानको डिलमा हाम्फाल्छौ
आँखाका छालबाट पोखिन्छौ
यति हो -
शुभ्र-शान्त दीप शिखा जस्तै
हामी आफैमा बलौँ र जलौँ ।

नयाँ घरको प्रस्ताव

लक्ष्मी माली


पुरानो घरलाई भत्काएर
आऊ एउटा नयाँ घर बनाऊँ
धमिराले खाएर मक्किसकेको दलिन
कुनै पनि बेला खस्न सक्छ
कति टालटुल पार्ने
कति रंग रोगनले छोप्ने
भित्रभित्रै खोक्रो भइसकेको छ
अलिकति जोडले पाइला टेक्दा
छर्रर छर्रर धूलो र्झछ
कसरी निर्वाह हुन्छ यस्तो घरमा -
त्यसैले भत्काइदेऊ
पुरानो घरलाई
छिट्टै मक्किन नसक्ने
धमिरा लाग्न नसक्ने
आऊ एउटा नयाँ घर बनाऊँ ।
काँचो इँटाको गाह्रो हो यो
त्यसमा पनि ओस लागेर
चिस्यानले ओसिइसकेको
धमिरा हिंडेर
गरा-गरा बनाइसकेको भित्ता
एकचोटि अडेस पनि लाग्नु हुँदैन
फ्यास्सै जालाजस्तो
फुस्स माटो खस्छ ।
कसरी सुत्न सकिन्छ निर्धक्क भएर ?
चिस्यानले छुन नसक्ने
धमिराले कोट्याउन नसक्ने
आऊ एउटा नयाँ घर बनाउँ ।
जगमा पानी पसेर
भित्ताहरू चर्किसकेका छन् ।
चार रेक्टरको भूकम्पले पनि कुनै बेला
गर्ल्याम गर्लम्म ढल्न सक्छ
सुत्यासुत्यै
बालबच्चासहित
हामी सबै यही घरले पुरिन सक्छौं
त्यसबेला
हाम्रो लाश झिक्न पनि
छिमेकी आउन नपरोस्
त्यसैले भत्काइदिऊँ
यो पुरानो घरलाई
भोलि सितिमिति नभत्कोस् भनेर
भूकम्पमापन गरेर
आऊ एउटा नयाँ घर बनाऊँ

डर र नमीठो गन्धले
उकुस-मुकुसिएर
निस्सासिन थालिसकेको छ
स्वच्छ हावामा स्वास फर्ेनका लागि
असुरक्षाको भयबाट मुक्त हुनका लागि
आऊ एउटा नयाँ घर बनाऊँ ।

शासक र तर्क

दिनेश अधिकारी

ऊ भनिरहेथ्योः
अनुशासनहीनताको पनि एउटा हद हुन्छ
म यो देशको शासक पो हुँ त
मेरो अनुमति विना नै
खोलामा लहरहरू उठिरहेछन्
आफूखुसी फक्रिरहेछन् कोपिलाहरू
विना हिचकिचाहट नाचिरहेछन्
हाँगा/हाँगामा फूलका पातहरू,
चराहरू चिर्बिराइरहेछन् मनलागी
सूर्य, आफूखुसी
बादलसँग लुकामारी खेलिरहेछ
निर्लज्ज ! जँड्याहा जस्तै
लटपटिँदै बहिरहेछ बतास
सोध्दै नसोधी
रङ्ग फेरिरहेछ छेपारो
र, धमाधम
ऋतु परिवर्तन हुँदै गइरहेछ
मेरो उपस्थितिलाई देख्दै नदेखे झैं
कुखुरो, सिउर उचालिरहेको छ
बारी, विरुवा उमारिरहेछ
भन त ! यो कस्तो उद्दण्डता ?
आकाश, आफूखुसी वषिर्रहेछ
बादल, बौलाहाजस्तो गर्जिरहेछ
आखिर शासक हुँ नि
कसरी सहन सक्छु म यस्तो अनादर ?
मेरो इच्छाको कुनै पर्वाह नै नगरेर
हिमाल, झन् झन् अग्लिइरहेछ !

तपाईंलाई कस्तो लाग्यो उसको तर्क ?
उसको कुरा सुनेपछि
मलाई भने अब एकीन भइसकेको छ -
तर्क, साँच्चै नै नकच्चरो हुँदोरहेछ !
शासकजस्तै
तर्क, आफैमा लबस्तरो हुँदोरहेछ !!

सुसङ्गत र उज्यालो नेपाली समाजको खोजी

-पूर्ण इन्फादा


अचेल हरेक मान्छेले आफ्नो स्वत्वको अहम् खोज्ने प्रचलन बढ्दै गएको छ । आआफ्नो क्षेत्रबाट आफ्नो जाति, संस्कृति, भाषा आदिको अहम्लाई खुट्याउँदै हिँड्नुपर्ने अवस्थाको सृजना भएको छ वर्तमान । जातीय, वर्गीय, साहित्यिक स्वत्वको खोजी गर्दै आएका छन् कवि चन्द्र गुरुङ “उसको मुटुभित्र देशको नक्सा नै थिएन” (कविता संग्रह २०६४) लिएर ।
चन्द्र गुरुङको काव्यिक यात्रा धेरै पुरानो नभए पनि उनको यस सङ्ग्रहभित्रका कविता लेखनको शैलीलाई हेर्दा धेरै खारिएका कविको लेखनभन्दा कम छैनन् । कविता लेखन यात्राको उनको यो पहिलो पाइलो हो । यस सङ्ग्रहभित्र समेटिएका कविताहरुमा कतिपय पाठकहरु यसअघि नै विभिन्न पत्र-पत्रिकामार्फत साक्षात्कार भइसकेका पनि छन् । उनले यस सङ्ग्रहभित्र समावेस गरेका ३३ थान कवितामा विभिन्न विषयवस्तुलाई समातेर विविध भाव र शैलीको प्रयोग गरेका छन् ।
कवि चन्द्र गुरुङका यस संग्रहभित्रका कवितालाई सर्सर्ती नियाल्दा विचार, कला र व्यङ्ग्यको त्रिकोणात्मक सम्मिश्रण अन्तर्घुलित भएको पाइन्छ । यसका साथै सरल भाषा र भावको अन्तर्घुलन पनि उनको कवितामा स्पष्ट रुपमा छचल्किएको भेट्न सकिन्छ । ग्रामिण परिवेशबाट टपक्क टिपिएका बिम्व र प्रतीकको बाहुल्यता छ उनका कवितामा । जुनसुकै पाठकले पनि उनका कवितालाई पढेर सजिलै भावबोध गर्न सक्छन् । उनका कविता पढेर सहजै रुपमा कविताको सौन्दर्यबोध हुन्छ ।
यस कविता संग्रहमा समावेश गरेका कवि चन्द्र गुरुङका कविताहरुमा युद्धको पीडा, गरिबी र विदेसिएका नेपालीको पीडा जताततै बोध गर्न सकिन्छ । अन्याय, अत्याचार आदि सबै सामाजिक बेथितिमाथि कविले नग्न व्यङ्ग्य गरेका छन् । नेपाली समाजमा गाउँदेखि सहरसम्म जुन किसिमको बेथिति र विसङ्गतिहरु छरपष्ट भएर रहेका छन् तिनीहरुलाई उनले आफ्नो काव्यिक बाटोमा बिनाहिचकिचाहट औंल्याई दिएका छन् ।
उनका कवितामा आदिवासीय पीडाको बोध जताततै पाइन्छ । नेपाली संस्कृतिको माया र ममता झल्किएको छ । आफ्नै देशभित्र माटो खोज्दै हिँड्नुपरेको व्यथा अचाक्ली उकुच पल्टिएको छ । शासकहरुका धारिला नङ्ग्राहरु भाँच्नुपर्ने अभिव्यक्ति झल्किएको छ । सामन्तवादी शासन प्रति विद्रोह उकेलिएको छ । शोषण, दमन र अत्याचारको दोहनको पक्षमा उभिएका छन् कवि चन्द्र गुरुङ । मिहीन र सटिक व्यङ्ग्यको संयोजन उनका कवितामा भएको पाइन्छ ।

तर अचेल यो बतास
मृत्युको त्रासले लखेटिएको
कुनै घाइते सिपाहीझैँ
बाटोभरि गुहार माग्दै आउँछ । (बतास पृ १७ )
यही माथिको कवितांशबाट झल्किएको छ कि कवि चन्द्र गुरुङ कति सटिक ढङ्गले काव्यको सौन्दर्यबोधलाई प्रकट गर्न सक्छन् भन्ने कुराको पुष्टि गर्न ।

यस कविता संग्रहभित्र समाविष्ट ३३ कवितामध्ये शासक र जुत्ताहरु, बतास, तिम्रो दरबार र हाम्रा घरहरु, अचेल मेरो गाउँ जस्ता थुप्रै कविताहरु सम्प्रेषणीय र समसामयिक विषयवस्तुलाई समेटेर लेखिएका छन् । मानवीय संवेदनालाई प्राथमिकताकासाथ कवितामा प्रतिबिम्बित गरेका छन् कवि चन्द्र गुरुङले कवितामा । उनका कवितामा देश, परदेश, गाउँ, सहर सबै सबै दुखेको छ । यथार्थतमा उनका कविताले सुसङ्गत र उज्यालो नेपाली समाजको खोजी गरेका छन् ।

Know About A Book (4)

Title of the book: "Usko Mutubhitra Deshko Nakshanai Thiyena"
Author: Chandra Gurung (Manbu-6, Gorkha)
Genre: Collection of 33 Poems
Computer Work: Basanta Raj Agyat (Khotang)
Publisher: Laxmi Rai (Nerpa,Khotang) for Adiwaashi Geetkaar Samaj.
Cover Art: Vivek Mukarung (Bhojpur)
Printed @ : Om Shiva Shakti Printing Press
First Edition: Magh 2064

Courtesy : Nawatalash (Baisakh)

Source: Kantipur (Koseli) May 10, 2008

Source: Anaapurna Post Daily

Source:Naya Patrika Daily

Source: Rajdhani Daily

विचार र कलाको सन्तुलित व्यापार

- श्रावण मुकारुङ

(यो लेख चर्चित कवि श्रावण मुकारुङद्वारा युवा कवि चन्द्र गुरुङको नयाँ काव्यकृति " उसको मुटुभित्र देशको नक्सा नै थिएन "को लागि तयार पारेको हो । )

उहिले यो बतास
मीठो सुगन्ध बोकेर हतार-हतार
आफ्नो माइत हिँडेकी कुनै चेलीझैँ
वनको बाटोभरि मीठो गीत गुनगुनाउँदै आउँथ्यो
.........................तर अचेल यो बतास
मृत्युको त्रासले लखेटिएको कुनै घाइते सिपाहीझैँ
बाटोभरि गुहार माग्दै आउँछ । ( बतास )

कुनै पनि कृतिमाथि भूमिका राख्नु भनेको पाठकलाई उक्त कृतिभित्र प्रवेश गर्न सजिलो बनाउनु नै हो । भूमिकाले पाठक र पाठ्यबीच पुलको काम गर्नुपर्छ तर हाम्रो साहित्यको समाजमा भूमिकाको अर्थ अनेकौँ लाग्ने गरेको छ । कसैले यसलाई कठोर आलोचना गर्ने माध्यम बनाएका छन् । कसैले आशीर्वचन दिने थलो । तर, कति कृतिकारले चाहिँ आफ्नो स्तुति वा पूजा-अर्चना गराउन लेखाउने चलन पनि छ । यसै सर्न्दर्भमा कवि चन्द्र गुरुङले मलाई केही लेख्न आग्रह गर्नुभयो तर उहाँको आशय भने पहिलो हो । उहाँसितको मेरो चिनजान पुरानो होइन । यस्तै एक-डेढ वर्षीच भएको हुनर्ुपर्छ । कवि प्रकाश थाम्सुहाङ, शशी लुमुम्बू, शुभ मुकारुङ, पूर्ण इन्फादा, वसन्तराज अज्ञात आदिका रोहबरमा भएको जस्तो लाग्छ । जेहोस् त्यही भेटलाई चन्द्रजी र मैले आजसम्म निरन्तरता दियौँ । फलस्वरुप अहिले उहाँको प्रकाशोन्मुख काव्य कृतिको पाण्डुलिपि मेरो हातमा छ । यस कृति भित्र वि. सं. २०६१ सालदेखि २०६४ सालभित्र रचना गरिएका विविध विषयमा लेखिएका जम्मा तेत्तीसवटा लामा-छोटा कविताहरु सङ्गृहित छन् । यर्सथ २०६२-६३ को महान् जनआन्दोलनसित यस कृतिको गहिरो सम्बन्ध छ । जम्माजम्मी चार वर्षो अन्तरालमा रचिएका भए पनि यी कविताहरुले विगत बाह्र वर्षो जनयुद्ध र त्यसले उब्जाएका आर्थिक, सामाजिक, राजनैतिक, सांस्कृतिक उतारचढाव एवं मानवीय मूल्यका विसङ्घटनहरुलाई मिहिन ढङ्गले प्रस्तुत गरेका छन् । त्यसैले यो कृति युद्धकालीन नेपालको सजीव दस्तावेज बन्न पुगेको छ ।

स्वभावैले युद्ध कसैलाई पनि प्रिय हुँदैन । तर महान् इतिहासहरु यस्तै युद्धबाट निर्माण हुन्छन् । नेपालको राजैतिक इतिहासमा २०६२-६३ को जनआन्दोलन यसकारणले महत्वपूर्ण भएको छ कि, यसले सामाजिक एवं सांस्कृतिक रुपान्तरणको भीमकाय पहल गरेको छ । खासगरी युगौँदेखिको सामन्तवादको जरा उखेल्दैछ । जसले शोषण, दमन र उत्पीडनमा परेका आमजनतालाई सहभागिताको माध्यमबाट, सामाजिक न्यायको प्रक्रियाबाट मुक्ति र स्वतन्त्रताको बाटो खन्दैछ । जहाँ कवि चन्द्र गुरुङका कविताहरु श्रमिक भएर डटिरहेका छन् । यर्सथ उहाँ क्रान्तिका, परिवर्तनका पक्षधर कवि हुनुभएको छ । कवि चन्द्र गुरुङका कविताहरु सरल तर बोधगम्य छन् । बिम्ब, प्रतिक, उपमा-उपमेयहरुको सटिक संयोजन अथवा विचार र कलाको सन्तुलित व्यापारले नै उहाँका कविताहरु यतिका शक्तिशाली भएका छन् ।

कवि चन्द्र गुरुङका कविताहरु समकालीन र र्सवकालीन दुवै प्रकृतिका छन् । गाउँको रोदीदेखि सहरको सडकसम्म, घरको प्रतिक्षारत आँखादेखि परदेशको कठोर संघर्षमय फैलिएका छन् । आफ्नो संस्कृति र सभ्यताको असिम मायाले उहाँका कविताहरु कतै धुरुधुरु रोएका छन् त कतै आजको अन्याय र अव्यवस्थाप्रति अग्निज्वार भएका छन् । जे भए पनि उहाँका कविताहरु मानवताको पक्षमा उभिएका छन् । संरचनाका हिसाबले लामा हुन् वा छोटा उहाँका प्रत्येक कविताहरु साह्रै सम्प्रेषणीय, लयात्मक, विचारोत्तेजक र परिपक्क रहेका छन् । बतास, अचेल मेरो गाउँ, मायाको तमसुक, सेप्टेम्बर १-२००४, त्यो घर, निष्ठुरी बाटो, सुन्दरीको सुन्दरता, राम्रो तस्बिर, पहिरो, तिम्रो दरबार र हाम्रा घरहरु, शासक र जुत्ताहरु आदि कविताहरुले यस कृतिलाई अविष्मरणीय एवं पठनीय बनाएको छ ।

अन्तमा, आउनेकृतिले पनि यस्तै सफलता प्राप्त गरोस् भन्ने अग्रिम शुभकामना व्यक्त गर्न चाहन्छु ।

शासकहरू
आफ्ना भद्दा खुट्टाहरूलाई थरी-थरीका जुत्ताहरूले छोपेर
सुरक्षित अनुभव गर्छन् ।
जुत्ताहरू पनि शासकका पाउमुनि बाँच्न पाएकोमा
आफूलाई सौभाग्यशाली ठान्छन्... ... ...
यी शासकहरू... जुत्ताबिना त
एक कदम पनि हिँडन सक्दैनन् । ( शासक र जुत्ताहरू )

A poem by an African Man

When
I born, I Black,
When I grow up, I Black,
When I go in Sun, I Black,
When I scared, I Black,
When I sick, I Black,
And when I die, I still Black.......

And you White fella,
When you born, you Pink,
When you grow up, you White,
When you go in Sun, you Red,
When you cold, you Blue,
When you scared, you Yellow,
When you sick, you Green,
And when you die, you Gray.................

And you calling me Colored ???????????

कठघरामा उभिएर

नवराज सुब्बा


हो ! हो ! हो !
म सत्य सत्य बोल्दैछु
आमाको परिभाषा म केवल आमा बुझ्दछु
जोड्दछु नाता नानाथरि
तर कदापि तोड्दिन यो नाता
कतिञ्जेल केरिरहन्छौ !
हिरासतमुक्त गरिदेऊ मलाई
अन्यौलबाट, रिक्तता, तिक्तताबाट मुक्त गरिदेऊ ।

भन, ती को हुन् -
जसले तिमीलाई काखमा राखेर बुबु खुवाइन्
माया गरेर बुइ चढाइन्
उनैको शरीरमा दिसापिसाब गरे पनि
पखालेर म्वाई खाइन् -
भन, काँडाले घोच्दाखेरी
हिंड्दा ठेस लाग्दाखेरी
बताऊ ए आरोपित !
रगत बग्दा त्रि्रो मुखैमा
पहिले को आइपुग्छ -
भन नसेलाउने न्यानो काख
र कहिल्यै ननिभ्ने आँखा कोसँग हुन्छ ?
अनि कसका छातीभित्र
दुःखका अपार सगर मात्र हैन
अथाह सुखको सागर पनि छ !

ऐया ! अब भो !
कति मीठा नमीठा सवालहरूले हिर्काइरहन्छौ !
ल भैगो म मेरो आत्मै खोलिदिन्छु
हो श्रीमान ! विकल्प सबै कुराको छ
तर छैन विकल्प जननीको
हुँदैन विकल्प आमाको
आमा निर्विकल्प सत्य हुन् ।

उहिले सानोमा रुँदाखेरी
'लौ हाँस-हाँस मेरो बाबु' भन्थिन् आमा
आज म आत्मर्समर्पण गर्दै
कठघराबाट उद्घोष गर्दैछु-
आमा ! एकफेर हाँसिदेउ न !
तिम्रो मुस्कान फर्काउन
म हिमाल भएर ठि...ङ्ग... उभिएको छु ।

तिमी जहाँ छौ म त्यहीँ छु
आखिर म नै तिमी र तिमी नै म हुँ
तिमी मेरो मुखमा झुन्डिएकी छौ
हृदयमा मुस्कुराइरहेकी छौ आमा
तिमी मेरो आत्माझैं अमर छौ
दूबो, ढुङ्गा छोएर बोल्दैछु-
आमा ! तिमी आत्माझैँ अमर छौ ।

(अनलाइन नेपाली साहित्य मञ्च बेलायतद्वारा आयोजित प्रथम अनलाइन विश्व वेभक्याम कविता प्रतियोगिता २०६४ मा प्रथम भएको कविता)

देश र क्रसफायरिङ्ग

टंक सम्वाहाम्फे
Source: kavitakusum.blogspot.com

उहिले उहिले
पेन्सन पकाएर फर्किएको
लाहुरेले
आफ्नो स्मृति कथा सुनाउदा
क्रसफायरिङ्गका कुरा गर्थे
हामी केटाकेटी
रोमाञ्चक भएर सुन्थ्यौ
र सोध्थ्यौ
क्रसफायरिङ्ग भनेको के हो ?
उसले भन्थ्यो
मलायाको जंगलमा
ड्याम्म...डुम्म...आवाजसंगै
आगाका झिल्काहरु
माथि आकासमा देखिन्थे
उसले भन्थ्यो
वोर्नियोको जंगलमा
ड्याम्म...डुम्म...आवाजसंगै
आगाका फिलुङ्गाहरु
छेउ मै आईपुग्थे
उसले भन्थ्यो
मलाया र वोर्नियोको जंगलमा
क्रसफायरिङ्गले
धेरैले यो देश देख्न पाएनन्
धेरैले यो देश र्फकन पाएनन्
त्यसवेला
आफ्नो छातीमा झुण्डिएको
मेडल छाम्दै
उसको आखामा
मोती जस्तै आसु खसेको देख्यौ
हामी केटाकेटी
उ रोएको देखेर जिस्क्याउथ्यौ
हाम्रो अवोध मस्तिष्कमा
क्रसफायरिङ्गको
अर्थ खुलेन त्यसवेला
हामीले सम्झ्यौ
जंगलमा खेलिने आगोको खेल
र सोच्यौ साह्रै मज्जा हुदो हो
क्रसफायरिङ्ग
आज ती लाहुरे छैनन्
तर क्रसफायरिङ्ग
धेरै पछि
मलायाको जंगलवाट
वोर्नियोको जंगलवाट
यो देशमा सरेकोछ
वल्ल थाहा भयो
दशवर्षसम्म चलेको
क्रसफायरिङ्गमा
कति त्रास हुदोरहेछ
कति दर्दनाक हुदोरहेछ
कति विनास हुदोरहेछ
आज हरेक नेपालीलाई
थाहा भएकोछ
क्रसफायरिङ्ग भनेको के हो ?
अव हामीले
कुनै निवृत भएको लाहुरेको कथा
सुनि रहनुपरेन
कुनै उदाहरण
पेश गरी रहनुपरेन
किनकी हामी सवै
क्रसफायरिङ्ग मुनिको
लाहुरे भएकाछौ
र हाम्रो देश
मलायाको जंगल वनेको छ
वोर्नियोको जंगल भएको छ
अहिले यहि देशको
जंगलवाट
निवृत लाहुरे भएकाछौ
हामीसंग
हाम्रो छातीमा
कुनै मेडल छैन
तर क्रसफायरिङ्गले वनाएका
युद्धका घाउहरु नै
हाम्रा लागि
कहिल्यै नमेटिने मेडल वनेकाछन्

नवीनताको शंखघोष

प्रकाश थाम्सुहाङ, ईलाम
Source: Nepalikavita


एक समय
न्रि्रुक्क भिजेको मुसाझैँ
सारा अवयव शिथिल भएर मुर्झाएका मान्छेहरू,
इतिहासको एउटा पात्र
आफ्नो सीमाबाट बाहिर फुत्त निस्केर
एकाएक राजनीतिमा उदाएको परिदृश्य
विस्मित म
धरहरा नजिक उभिएर रमिला हेर्दै थिएँ ।

अर्वाचीन समयखण्डमा
शस्त्रधारीले निःशस्त्रलाई गरिरहेको अमानवीय व्यवहारहरू
मान्छे मान्छे बीच जन्मिएको अविश्वासका खाडलहरू
तमोर नदीमा निरन्तर बगिरहेको रगतको वहावहरू
बन्द हुनुपर्छ भन्छु म,
टक्क अडिएको घण्टाघरको घडीको सुइ
उल्टो होइन सुल्टो घुम्नु पर्छ भन्छु म,
पूनरावृत्ति होइन
नवीनताको शङ्खघोष हुनुपर्छ भन्छु म,
टेक्नु पर्छ अब नयाँ सडकमा विसङ्गती लक्षित
विद्रोहका पाइलाहरू
फाट्नु पर्छ कालो बादलहरू
नवीनताको आवाजले
यहाँ,
जडतालाई पर्खालहरू
भत्काउनु पर्छ नूतन सोचले भन्छु म ।

एकलवादको हालीमुहाली रोज्नेहरू हो झ्
बहुल-बहुल सादृश्यतामा बाँचौँ भन्छु म ।

अर्वाचीन परिवेशको गञ्जागोलबाट अवसर लुट्नेहरू
अधिनायकत्वको एक क्षत्र राज चाहनेहरू
हिंसा-हिंसा अनि फेरि हिंसाको रटना लगाउनेहरू
कान खोलेर सुन अब
खुला मञ्चा उभिएर म
उन्मिुक्तिको, निस्सीमताको, स्वतन्त्रताको भाव बोकेको
नवीन प्रजातन्त्रको गीत गाईरहेछु
सार्वभौमसत्ता प्राप्तीको अभीष्ट बोकेको
जनताको गीत गाईरहेछु ।

Looking back at BS 2064

Beginning from the finishing days of BS 2063, I came close to the various poet friends of mine. The programs by “Shastra Chaitra 30” at Gurukul and “Barsaant Kavyagosti” at Yalmaya Kendra, facilitated me to know new friends. And during the full year, at a large number of literary programs I met many new friends.
From the start of BS 2064, for the whole year I was present at one or another literary program. The first such program of the BS 2064 was the book release function of Amber Nembang Limbu at Academy. Young poet Swapnil Smriti had informed me about this program. This book of Amber Nembang Limbu titled “Samjhanaka Tareliharu” is a nice collection of the essay. Again, at the same venue, I happened to attend the 4 days long “Rastriya Sahitya Gosthi-2064” from Falgun 4-7. Here, for the first time, I met the writer Manisha Gauchan, Kehar Singh Gurung (Lamjung) and many others. Also I can’t forget Bimala Tumkhewa’s Solo Poem Recital Program at Gurukul accompanied by Sarita Mishra with her musical performance in Tabala. The most enjoyable program I attended during the year 2064 was the book release function of Ram Krishna Bantawa’s book “Saghan Tuwalo” at CW Restaurant at Kamladi. It was really a great fun and feast, where I met the famous columnist Khagendra Sangrula for the first time. Still I can’t forget that night at Ashoka Hotel (Bag Bazaar) with my friend Prakash Thamsuhang. I also attended late poet Bimal Gurung’s Anniversary Program on Kartik 19, 2064 at Budha Chowk, Dharan-18. And also the most awaited but the missed out program was Solo Poem Recital Program by Veteran Poet Bairagi Kainla at Gurukul. He had recited the poems after a long gap of around 30 years. But due to some busy schedule I couldn’t attend that program. I still regret upon this bad luck of mine.
During 2064, I happened to purchase a large number of books, mainly the books on poems e.g., Niguroko Kharani(Tanka Upreti),Hari Adhikariko Kabita(Hari Adhikari),Dasgaja Wari (RM Dangol),Aru Fuleko Shaanjh (Anil Shrestha),Jeewanko Laya (Shrawan Mukarung), Samjhanaka Tareliharu (Amar Nembang Limbu), Dasagajamaa Ubhiera(Ganesh Rasik),Yahaan Se Dekho (Kedar Nath Singh), Hazaron Prithivi hazaron aakash (Budhisagar Chapain), Pul Ra Parkhalharu (Saneha Sayami),Aago Chhoper Katinjel (Nabaraj Lamsal), Smudralai Ansu Chahindaeina (Aruna Vaidya) etc.
Last year a lot of new books made place in the bookshelf of mine. I received a lot of books as complimentary copies e.g., Beshyasangh Bitayeko Ek Sanjha & Gas Chamberma Buddha (Prakash Angdemebe),Sumnima Paruhang & Kanupriya –Hindi poems by Dharmavir Bharati (Bikram Subba), bi-yearly magazine Srijanshil Sahitya, Hongkongma Kabita,Samayaka Rangharu (Tika Chamling),Pinjada Bhitra (Tara Balal-star), Bimal Gurungka kehi kabitaharu,Sapana Sajayera Ankhabhari (Basantaraj Agyat),Bhogaeika Shrinkhalaharu (Yubraj Sampang), Adibashi (Desh Subba), Saghan Tuwalo (Ram Krishna Bantawa) etc.
Ultimately, a big dream of mine came true during this year. My anthology of poems “Usko Mutubhitra Deshko Nakshanai Thiyena” came out in this year. This book comprises 33 poems in 64 pages. The cover art is done by Vivek Mukarung (Bhojpur) and the Computer layout is carried out by Basantraj “Agyat” (Khotang) for Sathi Prakashan. The preface is written by the noted poet Shrawan Mukarung and the ‘sticker- note’ at the back page is done by veteran poet Bikram Subba. Altogether, the year was really a wonderful one for me.

RANGABAAD, Primordial colorations in a Multiverse

Excerpt of the article by Bhushita Vasistha from City Post dated January 29, 2008 (Tuesday)


(Nepali literature has always been of one or the other movements. Starting from the Moti Mandali movement of Moti Ram Bhatta, it led to the Jharrobaad of Tara Nath Sharma. Simultaneously, the 1960s’ Aayameli Abhiyaan of Indra Bahadur Rai, Bairagi Kainla and Ishwar Ballabh bloomed, leading to the underground Boot Paalis and Ashvikrit Jamaat bohemianism spearheaded by Shailendra Sakar, Dhruba Sapkota and Ramesh Shrestha in the 1970s. The recent is the Shrijanshil Arajakta, to name only a few, which have mushroomed and sustained themselves. The one in the list is Rangabaad. The Rangabaadi Movement necessarily originated from the eastern hills of Nepal and is shouldered by the youths and poets of the same regions. Yet the effect of the movement is nationwide. The active members of Rangabaad movement are Dharmendra Bikram Nembang,Chandra Bir Tumbapo, Seema Avash, Swargiya Swapnil Smriti, Prakash Bimil and Amar Neupane.)
The writers/poets who conceived of this movement are all set to deny any sort of “geniusness” in their writing. “We don’t believe in anything like genius as we don’t believe in most other things, either. Nothing absolute exists in the world. Thus, all beliefs become orthodox in course of time,” explained Dharmendra Bikram Nembang, expounder of the Rangbaadi Movement. “The Universe is a relative manifestation of light and shades. Therefore, the cosmos is relativity, and relativity is a variation in the degree of light or colors,” the Rangabaadi message is quite clear.
The movement that suggests the sentiments of the deconstructionists began in 2004. When Nepal was in the thick of conflict and violence, Rangabaad, a brainchild of Nembang, registered itself as a literary movement through his book Bhiraibhir ko Ranga, which often is considered the manifesto of the movement. Initially, it was called Bishesh Rangabaad. However dynamic as their movement is, in five years they have nevertheless amended their manifesto for the third time, each time adding or subtracting some elements. “And we haven’t come to any conclusion yet. Life is a continuous flux, and we’re ready to amend ourselves, rather than be stagnant,” said Chandra Bir Tumbapo, one of the six active Rangabaadi poets.
“The movement has breathed a new life into Nepali literature. It rebels against the idea of reading poems just as a means of attaining academic merits. Since most of the poems of this school are complex and anarchist, one is bound to read the corpus as an insightful interpretation of life, which, though beautiful, is not always understandable,” shared Dr. Govinda Bhattarai. In other words Rangabaadi poems are almost performing art. To bring the desired effects, the poets play with the words in as much as to manicure a piece into the shape of the meaning. That is to say, sometimes when a poet is writing about rains, it is very probable that the poet might drop the words like raindrops.
The main essence of Rangabaad is its belief in total deconstruction of the static. Influenced by the Platonic School of thought, they believe the visible world is the imperfect imitation of the real. Therefore, poems should be imitated and re-imitated. Even though this does not make them perfect, one nevertheless can always aspire to take them onto the path of perfection.
One of the most interesting aspects of this movement is that it has totally denied the existence of singular or even dual. “The world is a part of multiversity; therefore, it is foolish to confine it to one or two,” Chandrabir says. This is why the first page of their book starts with the last page number and ends on the third page, just as, in their own words, the Multiverse-as opposed to the Universe-functions.

Know About A Book (3)

Title of the book: "Kayakalpa"
Author: Chanky Shrestha
Genre: Collection of Poems
Computer Work: Suwarna Humagain
Publisher: Bibek Sirjanshil Publication (P) Ltd.
Cover Art: Surendra Chalise
Printed @ : Banglamukhi Offset Press
First Edition: Magh 2062

Know About A Book (2)

Title of the book: "PahaadBudho"
Author : Sashi Lumumbu
Genre: Collection of Poems
Computer Work: By Basantaraj "Agyat"
Publisher: Sabdh Saatabdhi
Cover Art: Vivek Mukarung (Bhojpur)
Printed @ : Om Shivashakti Press,Bag Bazar

यो जिन्दगी खै के जिन्दगी !

हरिभक्त कटुवाल

यो जिन्दगी खै के जिन्दगी !
भित्रभित्र खोक्रिएर बाहिर बाहिर बाँचेको
एटमको त्रासले चुसेको
समस्याको भूतले सताएको
यो जिन्दगी खै के विन्दगी
बन्दुकको नालमा टाउको राखेर जिदाउनु पर्छ यहाँ
खुकुरीको धारमा पाइताला टेकेर जिउनु पर्छ यहाँ
आँखा चिम्लनु पनि जगजगी
आँखा उर्घार्न पनि जगजगीयो जिन्दगी
खै के जिन्दगीपसलमा सोकेशभित्र सजाएरराखेको
काँचको चुरा जस्तो यो जिन्दगी
कुनै युवतीको हातमा चढ्दाचढ्दै
प्याट्ट फुट्न सक्छ यो जिन्दगी!
रबरको सस्तो चप्पल जस्तै यो जिन्दगी!
बाटामा हिँड्दाहिँड्दै
च्याट्ट टुट्न सक्छ यो जिन्दगी!
यो जिन्दगी खै के जिन्दगी!!

आमालाई सम्झेर

मनप्रसाद सुब्बा

झिस्मिसेमै आँखाको खिर्कीबाट
न्रि्रालाई मिल्काएर
अनि रातको कम्बल पन्साएर
मेरी आमा पलङबाट यस्तरी ओर्लन्छि
न्जसरी उज्यालो ओर्लन्छ धरतीमा
अनि गुँडबाट निस्केको पहिलो चरीले
बिहानीलाई बोलाउँदै चिर्बिराए झैं
आमाको आवाज सुन्न थालिन्छ घरभरि
त्यसपछि पूर्वी क्षितिजमा उठिरहेको
रातो पहेँलो बिहानी जस्तै
चुल्हामा आगो बल्छ
र चुल्हाछेउमा बसेकी
मेरी आमाको अनुहार त्यसबेला
घामको पहिलो किरणले छोएको
हिमालको टाकुरा झैँ देखिन्छ ।

रात केवल

भीमदर्शन रोक्का

रात केवल एक प्रहर बाँकी छ
तीन प्रहरको अन्तिम असर बाँकी छ
पश्चिममा पुगेकी एक्ली चाँदनीलाई
केवल यौटा मेरै भर बाँकी छ
रात केवल एक प्रहर बाँकी छ ।

कैयौँले यहाँ रातको गीत थालेथे
आफ्ना आफ्ना ताराहरु बालेथे
तर को रह्यो र अब यहाँ
तिमी छौ, म छु र हाम्रो रहर बाँकी छ
रात केवल एक प्रहर बाँकी छ ।

किताब

विक्रम सुब्बा


अब एउटा नयाँ किताब लेखिँदैछ
मानिसहरू भन्दैछन् –
किताबको कुनै पनि अध्यायमा
राजाका जुँगावाला टोपीले शिर उठाउँने छैन
रानीका कुटील मुस्कान कतै पोतिने छैन
युवराजका कामुक ठट्टाहरूको विवरण हुने छैन
युवराज्ञीका शिरमा दैवी शक्तीको ताज हुने छैन
के के होला त त्यो किताबमा ?

किताबको कुनै पनि खण्डमा
पार्टीका अड्डाहरू
कसैका टाँगन घोडा बाँध्ने अस्तवल हुने छैन
मन्त्रालयका नयाँ कुर्सीमा
पुरानो कालो छाँयाले जागिर खाने छैन
व्यापारीको बगैँचाका झ्याङहरूमा
वेभिचारका सन्तानजस्ता फलफुल फल्ने छैन
कुनै पनि सिल्लीले संसदको माइकबाट विष फुक्ने छैन
सिंहदरवारका फायलहरूको सुरक्षाका निम्ती
कुनै बन्दुकेको राइफल भर्ति हुने छैन
के के होला त त्यो किताबमा ?

किताबको कुनै पनि दफामा
महिलाका स्वच्छन्द आँखा थुन्ने जेल उभिने छैन
रैथाने मानिसको किपटका पर्खालबाट ढुंगाहरू थुतेर
कसैको पुराण वाचन गर्ने आशन निर्माण हुने छैन
स्वदेश गानका धुनहरूको बाढी चल्दा
अपहेलित-दलितहरूको ढुकढुकीलाई पहिरोले तान्ने छैन
मधेसको बगैँचाबाट निस्किरहेका सुगंधहरूलाई कसैले
देसद्रोही कुर्ता र अनागरिक सुरुवाल पहिर्याेउँने छैन
कर्णालीको नौरंगे डाँफेलाई फसाउँने ढोडिया हुने छैन
के के होला त त्यो किताबमा ?

किताबको कुनै पनि हरफमा
लिम्बुवानको कञ्चनजंघालाई कैद गर्ने पिंजरा हुने छैन
खम्बुवानको अरुणलाई छेक्ने पहरा हुने छैन
तमुवान र मगरातलाई बगाउँने गण्डकी हुने छैन
थारुहट र तामाङसालिङको निधारमा कालो वादल हुने छैन
झुप्राका छानाहरू उडाउँने वतासको तुफान हुने छैन
खलंगातिर झरिरहेको बहुमुल्य जडीबुटी
कुनै कथाको घाइते पात्र हुने छैन
तराइका अन्न, चण्डालका लोकगीतको गेडा हुने छैन
के के होला त त्यो किताबमा ?

किताबको कुनै पनि अनुसूचिमा
मानिसको मुटु-कलेजो भेदन गर्ने तीर हुने छैन
छोरी-बुहारीको अस्मितालाई मुडाझैँ चिर्ने खञ्जहर हुने छैन
किसानको खेत थारो बस्ने मौसम हुने छैन
मजदुरका हातहरूलाई तुरुङ ठोक्ने शान्ति हुने छैन
विद्यार्थीका पठन-पाठन रोक्ने घडी घुम्ने छैन
गायकको गीत गाउँदा कुनै हुकुमी ताल बज्ने छैन
कविहरूका अराजक उडानलाई बाँध्ने संहिता हुने छैन
स्वर्गजस्तो यो मेरो मुलुकमा
राक्षस उत्पादन गर्ने कारखाना हुने छैन
अब तिमी नै भन,
के के होला त त्यो किताबमा ?

जिन्दगी

झमक घिमिरे
Source: nepalikavita.com

समयका पानाहरुमा मानव आक्रोश पोखिए

मूर्दावाद र जिन्दावादका नारा लेखिए

थुप्रैको पुत्ला सल्काइए

जिन्दगी त्यहाँ उभियो, विना रङ्ग

ऊ शालिक जस्तै

मौन, स्थिर उभिरहेछ

अब जिन्दगीको नयाँ रङ्ग पोखिनुपर्छ ।

ऊ कञ्चन आकाश हेरिरहेछ,

जिन्दगी,

सङ्लो पानी छातीमा लिएर बगेको तमोर जस्तै बग्नुपर्छ,

ताम्य हिऊँ पहिरिएर हाँस्ने सगरमाथा

कहिल्यै गुनासो पोख्दैन,

छाती भित्र हिमनदी बगाएर,

प्रत्येक विहान घामको रक्तिम किरणहरु पछारिएर

सँधै हाँसीरहेछ सगरमाथा

हिऊँभित्र लुकेर पनि

उसले गुनासो कहिल्यै गरेन ।

ऊ हाँसिरहेछ,सेतो गुलाफ जस्तै

घामका किरणले गर्दा

चम्किला बनेका मूर्तिवत्,

हिमशिखरहरु सामु उभिएर

प्रश्न गर्न मन लाग्छ,

जिन्दगी आक्रोश र आवेग लिएर बाँच्छ किन ?

तमोरको सङ्लो पानी

कञ्चन आकाश

शालिक जस्तो स्थिर

जिन्दगी शान्ति किन हुन सक्दैन ?

जिन्दगी आकाश जस्तै कञ्चन

तमोरजस्तै सङ्लो हुनुपर्छ ।

सेलिबे्रटी कवि

भोजराज न्यौपाने
Courtesy:Kantipur Daily
लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा नेपाली कवि/लेखकले महत्त्वपर्ूण्ा योगदान पुर्‍याउ“दै आएका छन् । राजा ज्ञानेन्द्रको तानाशाहीविरुद्ध जनतालाई आन्दोलित बनाउन कविताले खेलेको भूमिका महत्त्वपर्ूण्ा छ । जनताबीचमा इतिहासमै पहिलोपटक नेपाली कवि र कविताले लोकप्रिय बन्ने अवसर पाए । आन्दोलनकै बेला केही कविले आफूलाई 'सेल्रि्रेटी' बनाए । सशक्त लेखन र वाचन शक्तिकै कारण श्रवण मुकारुङले राजधानीलगायत धरान, बनेपा र सात समुद्रपारिको हङकङमा समेत एकल कविता वाचन गर्ने मौका पाए । आन्दोलनकै बेला कवि अर्जुन पराजुलीलाई धेरैले रुचाइदिए । उनका कविताले आन्दोलनकारीमा ऊर्जा थपेको थियो ।
आन्दोलनपछि टिकटमा कविता सुन्ने/सुनाउने क्रम बढेको छ । मुकारुङ, पराजुली, रामप्रसाद ज्ञवाली, बू“द राना, विक्रम सुब्बा, तर्ीथ श्रेष्ठलगायत कविले टिकटमा कविता सुनाइसकेका छन् । रमेश श्रेष्ठ, विमला तुम्खेवा र सविना सिन्धुले पनि आफूलाई 'टिकट कवि' का रूपमा प्रस्तुत गरिसकेका छन् ।
टिकट काटेर कविता सुन्ने परम्परा पोखरेली युवा सा“स्कृतिक परिवारले बसाएको हो । ०३५ माघ २५ मा पहिलोपटक पोखरामा आयोजना गरिएको 'टिकटमा मुक्तक' कार्यक्रमले कवितालाई मूल्यवान बनायो । कवितालाई खिसिट्युरीको विषय बनाउने तत्कालीन सामन्ती परिवेशविरुद्ध स्रष्टाले गरेको सा“स्कृतिक पुनर्जागरणको प्रयास थियो त्यो ।
राजधानीमा भने पहिलोपटक मुकारुङले टिकटमा कविता सुनाए । कार्यक्रमबाट उनले राम्रै आर्थिक लाभ पाए । पत्रपत्रिकामा सित्तैमा रचना छाप्न पल्केका सम्पादक र केही कविले उनलाई कविताको व्यवसायीकरण गरेको आरोपसमेत लगाए । 'साहित्यको बजार शास्त्र नबुझेको मान्छेले व्यवसायीकरणको कुरा उठाउ“छ' श्रवण भन्छन्- 'खोक्रो नामले मात्रै कवि बा“च्दैन उसका लागि कविता व्यवसाय पनि हो । त्यसैले उसले कविता लेखेरै
बा“च्न पाउनर्ुपर्छ ।'
पछिल्लोपटक यही पुसमा गजलकार प्रकट पगेनी 'शिव' र कवि बैरागी काइ“लाका सिर्जना राजधानीबासीले सुन्न पाए । पोखरेली स्रष्टा प्रकटका प्रणयपरक गजललाई श्रोताले निकै मन पराए । त्यसैगरी काइ“लाका सशक्त कविताले पनि उत्तिकै मन खिचे । काइ“लाको कार्यक्रमका आयोजकले गुरुकुलमा प्रत्येक महिनाको १५ गते टिकट काटेर कविता सुन्ने मेसो मिलाएका छन् । काइ“लाबाट सुरु भएको कविता यात्रा युवा पुस्ताका कविसम्म पुग्ने कार्यक्रम संयोजक ठाकुर बेल्वासे बताउ“छन् ।
टिकट कवितामा श्रोताको दरिलो उपस्थिति हुने गरेको छ । यसलाई दर्शक श्रोताले कव्रि्रति देखाएको सद्भाव ठान्छन् प्राध्यापक अभि सुवेदी । उनका अनुसार कविले वाचन गरिरह“दा रङ्गमञ्चको झल्को आउने हुनाले कविताप्रतिको आकर्षा बढेको हुनसक्छ । सुवेदी भन्छन्- 'सबैले सबैखाले दर्शक/श्रोता बढुन् भन्ने प्रयास गर्नर्ुपर्छ ।' कुनै स्रष्टाका रचना सुन्न र सुनाउने मेसो मिलाउन जो कोही स्वतन्त्र हुन्छ । र, उसको कविता सुन्न वा नसुन्न पनि व्यक्ति स्वतन्त्र हुन्छ । आफूलाई मन परेको स्रष्टाको रचना सुन्न र सुनाउन कार्यक्रम गर्नु सकारात्मक काम हो । कुनै एउटा गायकको छेउ न टुप्पाको गीत मिडियामा बज्दा
जबर्जस्ती सुन्नुपर्ने बाध्यताजस्तो हु“दैन टिकटमा कविता ।
टिकट काटेर कविता सुन्ने परम्पराले कविलाई सामाजिक सम्मान त दिलाउ“छ, आर्थिक रूपले समेत सघाउ पुग्ने देखिन्छ । यसलाई सकारात्मक दृष्टिबाट हर्ेन आवश्यक छ । शक्तिशाली कविता लेख्नेहरू स्टेजमा आउ“छन् भने उनीहरूको कविता टिकट काटेर सुनिदि“दा के ब्रि्रन्छ - बरु उनीहरूलाई बेवास्ता गर्नु पो हु“दैन ।
होइन र -

काइ“ला दाइका कविता

कृष्ण धरावासी
Source:Kantipur Daily
असोज १५ मै कार्यक्रम गर्ने भनी भाइ ठाकुर बेलवासेले निम्ता दिनुभएको थियो । बैरागी काइ“लाको एकल कविता वाचन कार्यक्रम पहिलोपल्ट हुन लागिरहेको थियो काठमाडौंमा । आरोहण गुरुकुल र र्सवदा वाङ्मय प्रतिष्ठानको प्रयत्नमा हुन लागेको कार्यक्रम । काइ“लाको ठूलो फोटोसहित प्रचार सामग्री टा“गिएको थियो गुरुकुलमा । 'खै † भाइहरूले कविता पढ्नर्ुपर्छ भनेका छन्, सकिने हो कि होइन' भन्दै हुनुहुन्थ्यो बैरागी दाइ । नभन्दै असोज पहिलो साता उहा“ नाथ्री फुट्ने रोगले थला पर्नुभयो । राति एघार बजेतिर भाउज्यूको फोन आयो- 'कृष्ण भाइ † दाजुको नाकमुखबाट रगत आयो, ओम हस्पिटलमा ल्याएको छ, दाजुले खोजिरहनुभएको छ ।' हतार-हतार भाइ दुवसु र म अस्पताल पुग्यौं । दाइको अवस्था गम्भीर थियो । डाक्टर उपचारमा भिडेका थिए । राति एक बजेतिर क्याबिनमा पुर्‍याइयो । नाकमा रुवा खा“देर पट्टी बा“धेको थियो, मुखले मात्र सास फर्ेन सकिन्थ्यो ।
त्यस्तो बेला पनि उहा“ भनिरहनु भएको थियो- '१५ गतेलाई भाइहरूले कार्यक्रम राखेका छन्, आफूलाई यस्तो भयो, त्यति बेलासम्म ठीक होला कि नहोला ।' त्यो कार्यक्रमलाई बैरागी दाइले निकै महत्त्व दिनुभएको थियो । धेरै वर्षछि उहा“ कविता पाठ गर्ने मानसिकतामा पुग्नुभएको थियो । हामीले भन्यौं- 'तपाईंलाई सञ्चो भएपछि कार्यक्रम गरौंला ।' दिनदिनै झन्झन् सिकिस्त भएर विशेष सघनकक्षमै राख्नुपर्‍यो कति दिनसम्म । दसैंतिहार बिसञ्चोमै गयो काल्दाइको ।
कार्यक्रम पुस १५ लाई सारियो । तीन बजे पुगेको थिए“ म गुरुकुलमा । चार बजे सुरु हुने भनिए पनि समयभन्दा अघि श्रोता आउने क्रम बढेको थियो । कविता सुन्न, त्यो पनि टिकट काटेर कति मानिस आउलान् र भन्ने लागेको थियो तर हर्ेदाहर्ेर्दै गुरुकुलको प्राङ्गण भरियो ।
बैरागी दाइ सञ्चो भए पनि बलियो हुनुहुन्नथ्यो । तर जोसिलो हुनुहुन्थ्यो, ह“सिलो पनि । मञ्जुल दाइ र मैले उहा“लाई कविता छान्न केहीबेर सघायौं । कौतुहलता थियो धेरैलाई । कस्तो सुनिएला काइ“लाको वाचन ।
'बैरागी काइ“ला' एउटा बिम्ब बनेको छ कविता क्षेत्रमा । तेस्रो आयाम आन्दोलनका एक सशक्त कवि, जसका कविताले प्रयोगवादी नेपाली कविताको धुरी उचालेको छ । सशक्त चिन्तन र प्रस्तुतिले पैंतालीस वर्षेखि लगातार उत्तिकै चर्चा पाइरहेका काइ“ला आफैं कविता वाचन गर्न यो उन्सत्तरी वर्षो उमेरमा उपस्थित हुनुभएको थियो । नबुझिने, दुर्बोध्य र क्लिष्ट कविका रूपमा परिचित बैरागी र उहा“का कवितालाई सुन्न उर्लेको थियो भीड । फेरि बैरागी दाइले ०३१ मा छापिएको 'गंगा नीलो बग्छु' पछि लगभग कविता लेख्नुभएकै थिएन । केही वर्षघि उहा“ले भन्नुभएको थियो- एउटा कविता धेरै वर्षेखि लेख्न थालेको सोह्र लाइन भएको छ, त्यसलाई पूरा गर्न सकेको छैन । आयाम सिद्धान्तका चार कविता- 'गंगा नीलो बग्छु, ब्रेलमा हत्केला छामेर, म, म ः लगातार निर्वासन' मा अरू दुइटा जति थपेर एउटा किताब बनाउ“ भनेको सकेको छुइन“ ।
यस्ता कवि जोसिएर कविता वाचनमा आउनुभएको थियो । त्यसो त २०२० सालमा -
ए सडक हो †
एउटा मानिस तिमीमाथि हिंड्दैछ
म अटाइ“न त्रि्रो फैलावटमा
यर्सथ म हुकुम गर्छर्ुु....
अझै तिमीहरू फाटिदेऊ, च्यातिइदेऊ, फैलिइदेऊ
त्रि्रो फैलावटको सीमामाथि अतिक्रमण गर्न
प्रतिक्षण इतिहास बनिरहेका क्षणसित
यी ठूलठूला विल्डिङका पेटीहरू
मात्र कोतपर्वका विजेताका
मात्र शासन गर्ने परिवारका
प्रशस्ती र वंशावली लेखिएका इतिहासका नाङ्गा पन्नाजस्ता
यी पेटीहरूलाई
मुटुदेखि मस्तिष्कसम्म चिरिने गरेर
तिमीले च्यातिदेऊ, फाटिदेऊ
-मातेको मान्छे)
भन्दै उर्लेका काइ“ला ०६२ मा पनि काठमाडौंका सडकमा आन्दोलन गर्दै हुनुहुन्थ्यो । क्रान्तिचेतले भरिएको आन्दोलित मानसिकताको बिम्ब हो बैरागी काइ“ला । प्रजातन्त्र र स्वतन्त्रताका पक्षमा सधै“ सडकमा देखिने यो नामस“ग कविताको सम्बन्ध भिन्दै छ जस्तो लाग्छ । नेपाली कवितामा भूपी, बैरागी यस्ता नाम हुन्, जसलाई सम्झेर कविता लेख्ने रहर गर्छन् नया“ कवि ।
खचाखच भरिएको थियो गुरुकुलको हल । काइ“लालाई एउटा व्यास आसनमा राखी बसीबसी वाचन गर्न भनिए पनि उहा“ले उभिएर पोर्डियमबाटै वाचन गर्न चाहनुभयो । सुरुमै रमाइलो गर्नु'भो उहा“ले- 'सुरक्षाको के कस्तो प्रबन्ध गरेका छन् आयोजक भाइहरूले । कस्तो नै कविता सुनाउला भनी सोचेका श्रोता मेरो कविता सुनेर भड्के भने...।' लामो हा“सो भरियो हलभरि ।
कहिले चस्मा लगाउ“दै, कहिले चस्मा झिक्दै बैरागी दाइले थाल्नु भो कविता पढ्न । 'मातेको मान्छेको भाषण ः मध्यरातपछिको सडकसित, अस्तित्वको दाबीमा सवातको बैला उत्सव र प्लान्चेटको टेबल' । यी सबै कविता काइ“लाका अत्यन्त चर्चित र बौद्धिक हुन् । बीसको दशकका यी कविताले आजसम्म नेपाली कविताको बौद्धिकताको नेतृत्व गरिरहेकै छन् । रोकि“दै, बढ्दै जब बैरागीले वाचनलाई अगाडि बढाउनुभयो, श्रोता अत्यन्त एकाग्र भएर ध्यानस्थ जस्ता लाग्थे । त्यस्ता अप्ठ्यारा र नबुझिने भनिएका काइ“लाका कविता उहा“ले पढ्दा सप्पै बुझिए जस्तो भान भयो सबैलाई ।
लगातार लामा कविता पढिरहनु स्वास्थ्यका कारणले गाह्रो थियो । फेरि पनि एकाएक नाथ्री फुटिहाल्ला कि भन्ने मनोवैज्ञानिक त्रास छ“दै थियो । अलिक धेरैबेर बोले नाक खसखसाउन थाल्छ भन्दै हुनुहुन्थ्यो उहा“ । मञ्जुल, शलभ, विष्णुविभु घिमिरे र मैले उहा“का केही कविता वाचनमा सहयोग गरेका थियौं । मञ्जुल दाइले काल्दाइका प्रेममय कवितालाई साह्रै आकर्ष पाराले वाचन गर्नुभयो । ती कविता सुन्दा काल्दाइ पनि बुढेसकालमा लजाउ“दै गरेको देख्थे श्रोता र त्यहा“
हा“सो छरिन्थ्यो ।
बैरागी दाइले श्रोतालाई अन्तिममा धेरै खुसी तुल्याउनुभयो, उहा“ले नया“ कविता ल्याउनुभएको थियो । सम्भवतः ३० वर्षछि उहा“ले दर्ुइटा कविता लेख्नुभएको थियो । मृत्युको धेरै नजिक पुगेको बोध गर्नुभएको थियो यसपालि दाइले । यस्तै बोध झन्डै २० वर्षघि पनि गर्नुभएको थियो यस्तै नाथ्री फुट्दा । त्योभन्दा अघि दार्जिलिङमा विद्यार्थी छ“दै टीबी रोगले ग्रस्त भई झन्डै मरिसक्नुभएको थियो । र, अस्पतालमै लेख्नुभएको थियो 'एकान्तको अजींगार' । यसपालि पनि बिरामी ओच्छ्यानबाट उठेपछि लगातार दर्ुइटा कविता लेख्नुभएछ- 'बा“की प्रश्न' र 'शरणार्थी विचार र मालिगाउ“को चितुवा' । यी कविताले श्रोतालाई झन् धेरै विचारोत्तेजित गराए । ढिलै गरी लेखिए पनि कविताहरू बैरागीको बिम्ब उचाल्न सक्षम थिए ।
प्रत्येक महिनाको पन्ध्र गते गुरुकुलमा एक कविको एकल कविता वाचन कार्यक्रम हुने भएको छ । त्यसको शुभारम्भ काइ“लाको कविताबाट भएको छ । यसलाई निरन्तरता दिनसक्दा कविता पनि शुल्क तिरेर सुनिने विषय बन्न सक्ने परम्परा बसे साहित्यको निःशुल्कीयता समाप्त हु“दै जान्थ्यो कि † काइ“लाबाट थालिएको वाचनयात्राले कवितालाई पाठक र श्रोता बीच पुर्‍याउन पक्कै महत्त्वपर्ूण्ा योगदान दिनसक्ने आशा लागेको छ ।

While mother was alive

Rajab

While mother was alive
With birds in the trees
and porches in the house
used to get to eat

before serving us
mother
used to take
a little bit of rice
out of the pot
and dividing it on leaves
used to fetch it to the birds awaiting outside
and birds would get to eat

so long as mother lived
hungry birds
kept on waiting
on the courtyard

birds used to get food
since mother was alive

so long as mother lived
none was orphan
neither birds nor we
mother used to collect
all the edibles that was scattered
and left over in the kitchen
bit by bit
and keep it in the garbage
affectionately and give it to
Kale, Khair*
calling them and would feed

mother was there
and the stray dogs
did never go hungry
collecting all the other waste foods
mother would put it
in the mouth of the cows
and kid
and calf
in fact
mother was there
and no one went hungry
with mother lay the hope of all lives
around

mother would not disappoint anyone
all were happy with her

in fact when mother lived
life was not in danger

Translated by: Dr. Govinda R. Bhattarai

FIRST ROUND OF COMPLIMENTS.

(1)
Bhai
Big big really BIG congratulations ! I went through your blog web and found it interesting. Thanks a lot for your short but respectful note on me.

Web design is good. Who designed it? Once again congratulations. This will help you to go deeper into poetry provided you keep on up dating for couple of years on a regular basis.

How about making it monthly but focusing on one poet every month. Say Goplprasad Rimal in one month and Bhupi Sherchan next month and so on.... I guess you must have a plan to keep it up. But, I tell you, this will demand your time and effort. In return you will know lots and lots of Nepali poets and poetry.

Wishing you all the best
Bikram Subba

(2)
Dear Chandraji,Thanks for your collections. Appreciated, keep it up and keep on touch.
Regards
Sumal Kumar GurungHong Kong
(3)
From: "chanky shrestha"
To: chandu_901@hotmail.com
Date: Mon, 31 Dec 2007 15:38:45 +0000
dear chandra thanks for publishing my poem with courtesy. congrat for starting blogging. i once went through. i will b regular visitor and will link to my site tool. it would be better if you manage for comments from readers also.

(4)
Chandra ji namaskar
HappY New Year 2008 and cahsok tangnam and losar .i log in ur blogsite nice .thank u for ur poem .i wish u every step success.
tankasubba,hk

(5)

Friend Chandu and all un/known!
Namste..& Mitho Nepalimaya......!
Thanks a lot for email and nice blogspot. It is really great. Please keep it update. Everything is fine and wish you all the best.

Please keep on touch. Have a good day.
Yours truly,
Chandra Pun,Nepal

(6)
From:Krishna Gurung (krishnagrg@yahoo.com)
To: Chandra Gurung

Thanks and congratulation for great efforts and compliments. Please keep it up Soaltee, all the best. God Bless you.

Thank you, Krishna

(7)
From: swapnil colorist (swapnil_ranga@yahoo.com)
Sent: Thu 2/07/08 4:29 AM
To: Chandra Gurung (chandu_901@hotmail.com)

chandra g
namaste !
I am watching your blog site. I mean first impression is last impression, you are successful for that.
Thank you la !!!!!!

GUFF-GAFF WITH A POET (1)

Name- Shishir Sharma

Place of Birth- Salyan Kot VDC-5, Dhading

Contact Phone or Email- shivalami@gmail.com

Published Works-
Three Poetry Books, one Research Book, several articles, stories, songs, poems in different newspapers/magazines, about dozen of TV documentaries as narrator/director/scriptwriter, one Music Album as co- lyrist /co-producer.

What genre/s do you prefer to read?
Poetry/stories

Who are your favorite Nepali/English poets?
Bhupi sherchan/ Bashu Shashi/Dinesh Adhikari/ Robert Frost.

Which are the books that have touched you deeply?
Muna Madan/ Radha/The old man and the sea/Bhagbad Geeta.

The book you would like to read again and again.
Bhagbad Geeta

What excites you to write poems?
The nature and the human compassion

How would you define a poem?
Poem is a artistic expression of feeling as the reaction of particular action or feeling.

Simple poems or abstract poems…
Simple what the common readers can understand and feel the poet's sentiment.

Till date, about how many books on poems are read by you?
I have not kept such record.

Prefers to read Nepali or English Poems?
I'm reading English and Hindi poems.

What characteristics the good/beautiful poems must possess?
It should touch the reader's sentiment and give the clear picture of the caught subject matter.

The one thing you love about yourself.
Perfect estimation about something.

The one thing you hate about yourself.
Believing other's very fast, suffer from them at last.

The unforgettable moment/incident in your life…
I can't choose among several incidents.

Angelina Jolie or Parizat…

Parizat.

Mother Teresa or Princess Diana…
Mother Teresa

Any dream project in writing field.
A Readable Novel

Prizes/Honors… some Prizes and Honors.

पोस्टमार्टम रिपोर्ट

चन्द्र गुरुंग
***********

यो लास
त्यही मान्छेको हो–
प्रत्येक तोडफोडमा
जो बोक्दै विदेशी भाला र तरबार
खोज्थ्यो आफ्नै दाजु–भाइका स्वदेशी टाउकाहरू,
हिँड्थ्यो जसका प्रतिगमनकारी खुट्टाहरू
–कुनै निरङ्कुश शासकलाई अग्रगमनकारी भन्दै
–विष्णुको विशुद्घ अवतार मान्दै
दरबाररूपी जीर्ण मन्दिरमा पुनःस्थापित गर्न ।

यो लास
त्यही मान्छेको हो–
‘‘नेपाल बन्द’’को मौका छोपेर
जो आफ्नै देशलाई
सडकहरूमा टायर बनाएर बाल्थ्यो,
मितेरी पुलहरू भत्काएर
थुप्रै छिमेकी गाउँहरूलाई अलग पाथ्र्यो,
–तोडेर टेलिफोनका निर्दोष टावर
–फोडेर बिजुलीका उज्याला स्टेशन
सुनसान बनाउँथ्यो असङ्ख्य टोलबस्तीहरू ।

यो लास
त्यही मान्छेको हो–
जो काटमारहरूमा उत्साहपूर्वक सामेल हुन्थ्यो,
चोरी–डकैतीहरू त
उसको लागि सामान्य दैनिकी बन्थ्यो ।

तर दुर्भाग्य
ऊ मारिएछ यसपालिको हूलदङ्गामा ।

आज,
उसको लासलाई चिरफार गरेर
डाक्टरहरूले तयार पारे एउटा पोस्टमार्टम रिपोर्ट
कि –
“उसको मुटुभित्र देशको नक्सा नै थिएन ।”

विदेशिने छोरीलाई पत्र

किशनसिंह धामी

प्रिय छोरी जयन्ती शुभाशिष,र्
र्सवप्रथम त्रि्रो अनुशासन र मिहेनतका लागि बधाई दिन्छु । त्रि्रो पढाइ र कार्य सफलताका लागि परमेश्वरस“ग कोटीकोटी पर््रार्थना गर्छु । आफ्ना छोराछोरीप्रतिको माया कति र कस्तो हुन्छ भन्ने कुरा प्रत्येक आमाबुबालाई मात्रै थाहा हुन्छ । आङ छोपाउनु र पेट भराउनुमात्र आमाबुबाको कर्तव्य होइन । भविष्यमा शिक्षित आमाबुबा बनेर राष्ट्रको सेवा गर्न सकुन् भन्नाका लागि उचित शिक्षा दिनु पनि उनीहरूको कर्तव्य हो ।
छोरी विकसित राष्ट्रहरूको शिक्षाको तुलनामा हाम्रो राष्ट्रको शिक्षा कुनै तह वा आकारबाट पनि तुलनीय छैन । तैपनि हाम्रो देशको भौगोलिक बनोट र आर्थिक स्थितिअनुरूप देश-काल-परिस्थिति सुहाउ“दो भने पक्कै छ । तिमीलाई थाहा छ, यहा“ मध्यरातमा एसएलसी परीक्षाफल प्रकाशित हुने गर्छ । त्यसमा आफ्नो पढाइको मिहेनतले प्रथम पंक्तिमा आउन सफल केही विद्यार्थीहरू डाक्टर, इन्जिनियर र प्राइभेट संस्था रोज्ने ओहदाकारी बन्छन् । बा“की भने उच्चशिक्षा वा अन्य अवसरमा मुगलानिने गरेका छन् । अझ तेस्रो श्रेणीमा उत्तर्ीण्ा हुनेहरू देशको केन्द्रीय राजनीतिमा ओगटिएका छन् । -फेरि दर्ुभाग्य, तिनै राजनीतिज्ञहरूले हाम्रो शिक्षानीति हा“किरहेका छन् ।) गाउ“मा पढ्दा मकैको ढि“डो वा फापरको रोटी दाउरामा पकाएर खाइन्थ्यो । टुकी र सल्ला दाउराको उज्यालोले आफ्नो गोठ वा खरको छतभित्र बसेर किताब रटिन्थ्यो । मलाई थाहा छ, आज यो राजधानीका विशालकाय भवनहरूमा पनि बस्नका लागि डेरा नपाइने स्थिति छ । यहा“ बिजुली छैन, धारामा पानी छैन, बजारमा ग्यास-पेट्रोल छैन ।
पढाइ हुनुपर्ने स्कुल र कलेजका मूलढोकाहरूमा अक्सर तालाबन्दी छ । त्यही कारण छोरी तिमी आज भविष्यको बाटो खन्न विदेशिन लागेकी छ्यौ । तिमीमात्रै होइन, त्रि्रा सबै संगातीहरू पनि तिमीस“ग विदेशि“दा छन् । एउटा भिन्न समाज जहा“को यथास्थिति त्रि्रो कल्पनाबाट बाहिर हुनसक्छ । अब उताको समयस“ग मिल्न तिमीले मनमस्तिष्कलाई अलग बनाउनुपर्ने हुन्छ । किनभने त्यहा“ तिमी जन्मे-हर्ुर्केको जगत छैन । कुनै समयमा हाम्रो समाजमा चल्ने 'छोरीले एकदिन आमाबुबालाई छोडेर पर्राई घर जानर्ैपर्छ' को अर्थ अहिले आएर यति छिट्टै लाग्ने भएको छ, पर्राई घर नगइकन । यत्ति हो कि अबको समय र जीवन तिमी आफैंले निर्धारण गर्नुपर्छ । उच्चशिक्षा हासिल गरी स्वदेश फिरेर ज्ञान र सीपको सदुपयोग गर्न सक्नर्ुपर्छ । हुन त यसरी विदेशमा पढ्न जाने तिमीमात्र होइनौ, तिमीजस्ता अरू पनि धेरै हुन्छन्, आमाबुबाले एक्ली ठाने पनि तिमी एक्ली हु“दैनौ । विद्या, बुद्धि, साहस, इमानदारिता, लगनशीलता र साथीत्व त्रि्रोसाथ हुनेछ र विजयको पथ लम्किरहने छौ ।
छोरीलाई पत्र लेखेर रुवाबासी सुनाउनुभन्दा तिमीजस्ता सयौं र हजारौं नेपाल आमाका छोराछोरीका लागि अभिभावक बनेर मैले केही भन्न चाहेको हु“ । 'यो देशमा बसेर के हुन्छ र -' भन्ने सोच हटाउ“दै तिमी यो देशका लागि आवश्यक छौ भन्ने सम्झ“दै यता फिर । यिनै गाउ“घर र सहरमा त्रि्रो नामकामको खोजी हुनर्ुपर्छ । आशा छ, राष्ट्रले खोजेका तिमी र तिमीजस्ता धेरै नेपाली छोरीहरू उच्चशिक्षा हासिल गरी स्वदेशमा आई देश र जनताको सेवामा लाग्नेछौ । यही शुभाशिष छ मेरो, तिमीलाई माया गर्ने बुबा ।
-दार्चुला मूल घर भएका लेखक धामी काठमाडौंस्थित पmेन्च दूतावाससम्बद्ध कर्मचारी हुन् । उनकी छोरी जयन्ती उच्चशिक्षाका लागि अमेरिका जाने भएपछि धामीले यो पत्र लेखेका हुन् ।)

विक्रम दाइ, धन्यवाद !

- चन्द्र गुरुङ
‘बधाई ! प्रत्येक क्षणलाई सूक्ष्मरुपले नियाल्नु र जीवनलाई अनुभव गर्दै जानु । राम्रो पुस्तकहरु अध्ययान गर्नु, नराम्रो पुस्तकहरुलाई नछुनु पनि र नयाँ नयाँ कविताहरु रचना गर्नु । जसरी काली गण्डकी आफ्ना छालहरुले लगातार रगडेर ढुंगालाई सुन्दर-चिल्लो शालिग्राम बनाउँछ ।’ मेरा कुनै राम्रा कविताहरु पढेपछि यसरी उत्साहजनक शब्दहरु कोरेर विक्रम दाइले मलाई इ-मेल गर्नु हुन्थ्यो । तर फेरि वहाँ लेख्नु हुन्छ - ‘तिमीले राम्रो कविता लेखेको रहेछौ । तर म भन्छु, तिमीले अझै त्यस लाई सुधार्नु वा खार्नु पर्छ । त्यो कवितालाई पुनः पढ, फेरि लेख र सुन्दर बनाऊ । त्यो कविता प्रकाशन गर्न हतार नगर । त्यस कवितालाई पटक-पटक पुनर्लेखन गर । कुनै पनि हालतमा त्यो कवितालाई राम्रो बनाऊ ।’ यी हुन्, विक्रम दाइका सल्लाह र सुझावयुक्त शब्दहरु, जब वहाँ मेरो कुनै कमजोर कविता पढ्नु हुन्थ्यो ।
यस्तो पनि हुन्छ हाम्रो जीवनमा, जब अचानक, कुनै नदेखेको र नभेटेको मानिसप्रति हाम्रो हृदयमा असीम माया र गहिरो आदरभावको सागर उर्लिन्छ । थाहा नै नपाईकन उमंग र खुशीका लहरहरु मुटुहरुमा बग्न थाल्छन् । जिन्दगी, साञ्चै रोमाञ्चक हुन्छ जब कुनै नभेटेको मानिससित चिनचान हुन पुग्छ । प्रायः विक्रम दाइ इ-मेलमा लेख्नु हुन्छ, ‘कुनै निम्न स्तरको साहित्य नपढ्नु, राम्रो र नराम्रो कवितामा फरक छुट्याउँनु ।’ दाइको प्रोत्साहनले मन र दिमागभरि एक प्रकारको खुशीको अन्तहीन लहर दगुर्छ ।
२००३ सालको शुरुतिर म रोजगारीको सिलसिलामा साउदी अरब भर्खर पुगेको थिएँ । ‘होमसिकनेस’ले मलाई निकै सताउँथ्यो । प्रत्येक दिन डियूटीपछि मेरो मन-मस्तिष्कमा गाउँ-घर, देश-प्रदेश, अग्ला हिमाल-पहाड, हरियो वन-जंगल र तरंगित खोलाहरुको सम्झना मात्र आउँथ्यो । अन्तमा, यी सम्झनाहरुबाट छुटकारा पाउने एउटा तरिका रचेँ र फुर्सदको सदुपयोग गर्दै कविताहरु कोर्ने निधो गरें । मैले ३० वर्षे उमेरसम्म कहिले पनि कविता रचेको थिईँन । मेरो साउदी अरबको बसाइको दौरानमा उपलब्ध फुर्सदिलो समयले मलाई कविता कोर्न प्रेरित गर्‍यो । यो नौलो कदमले मेरो दिल-दिमागमा घर-देशको सम्झनाहरुबाट म कम सताईँन थालेँ । यस प्रकार, म कविता प्रति २००३ को मध्यतिर आकर्षित हुन पुगें । भाग्यवश, त्यसदौरान, नेपाली साहित्य, प्रिन्ट मिडियाबाट इलेक्ट्रोनिक मिडियातिर बामे सर्दै थियो । त्यसदौरान, थुप्रै व्यक्ति र संघ-सँस्थाहरु नेपाली साहित्यको उत्थान र संरक्षणको लक्ष्यसहित देशभित्र र बाहिर वेवसाइटहरू शुरु गर्न लागेका थिए । साउदी अरबमा नेपाली पत्र-पत्रिकाहरु भेटाउँन गाह्रो थियो तर म नेपाली खबर र विभिन्न लेखकका साहित्यिक लेखहरु वेवसाइटहरुमा पढ्थें । फेब्रुवरी १३, ०४ को दिनमैले ‘अर्को भूपीको प्रादर्भाव’ शीर्षकमा प्रसिद्घ लेखक-अन्वेषक श्री कृष्ण प्रकाश श्रेष्ठको लेख कान्तिपुर दैनिकमा पढ्ने मौका पाएँ । त्यो लेख, कवि डिल्ली विक्रम इंग्वाबा (सुब्बा)माथि लेखिएको थियो । पढेपछि मलाई त्यो कवि र उनको कविताहरुबारे जिज्ञासा जाग्यो र म इन्टरनेट वेवसाईटहरुमा वहाँ र वहाँका कविताहरु खोज्न थालें । मैले विक्रम दाइका केही कविताहरु पढ्ने मौका पाएँ र सबैभन्दा ठूलो उपलब्धिको रुपमा वहाँले सञ्चालन गर्नु भएको ‘नेपाली कविता डट कम’को बारेमा थाहा पाउँन सफल भएँ । यो वेवसाईट, नेपाली कविताहरुको अन्तराष्ट्रिय इलेक्ट्रोनिक लाईब्ररीको रुपमा स्थापित गर्ने उद्देश्यले विश्वभरिका नेपाली कविताहरु छाप्नको लागि विक्रम दाइ सहितको टिमले शुरु गरेको रहेछ । मैले त्यो वेवसाईटमा विक्रम दाइलगायत अन्य थुप्रै प्रसिद्घ नेपाली कविहरुका कविता पढें । म एउटा प्यासाले सागर नै भेटेको अनुभव गरें । म विक्रम दाइका कविताहरुबाट निकै प्रभावित भएँ । विक्रम दाइका कवितामा प्रयोग हुने साधारण तर प्रभावशाली शब्दहरुले मेरो मन मुटुलाई छोयो । वहाँ आफ्नो कविताहरुका लागि विषयवस्तुचाहिं समाज, वरिपरिका मानिसहरु र आफ्नो चारैतिरका परिवेशबाट टिप्नुहुन्छ । वहाँ ती विषयवस्तुहरुलाई एउटा अस्थि-पञ्जरको रुपमा लिनुहुन्छ र त्यसमा जीवन सञ्चार गर्ने रगत र आकार प्रदान गर्ने मासु-छाला थप्नुहुन्छ र अन्तमा, एउटा गतिलो कविता रचना गरेर पुनः समाजलाई नै दिनुहुन्छ, जहाँबाट वहाँले त्यो कविताको निम्ति विषयवस्तु उठाउनु भएको थियो । वहाँका धेरै जसो कविताहरुमा नेपाली समाज र हाम्रो वरिपरि भेटिने मानिसहरुका सशक्त चित्र पाईन्छ । वहाँका कविताहरु क्यानभास हुन् जसमा हाम्रो समाजको सुन्दर तस्वीरहरु कोरिएका छन् । विक्रम दाइका कविताहरु पढेर मलाई कान्तिपुर दैनिकमा कृष्ण प्रकाश श्रेष्ठले वहाँमाथि लेखेको लेख एकदमै उपयुक्त लाग्यो ।
प्राय: एउटा विचार मेरो दिमागमा आउँछ कि, आजभोलि धेरै मानिसहरु कविता कोर्छन् र कविता लेखन एउटा यस्तो क्षेत्र भा’को छ. जसमा सबैले हात हाल्छन् । पाठकलगायत थुप्रै मानिसलाई ‘कविता लेख्नु धेरै सजिलो काम हो’ भन्ने एउटा भ्रम छ । वास्वमा एउटा राम्रो कविताको सृजना गर्नु सारै अप्ठ्यारो प्रक्रिया रहेछ भन्ने मैले विक्रम दाइबाट थाहा पाएँ । अन्तमा, विक्रम दाइ, धन्यजवाद ! तपाईको सहयोग र मार्गद-र्शनले गर्दा आज म एउटा अशल र कमसल कवितामा फरक छुट्टयाउन सक्छु । हो, एउटा राम्रो कविता सृजना गर्न मलाई अझै लामो यात्रा तय गर्नु पर्ला, तर म खुशी छु कि कमसेकम, म कविताको राम्रो पाठक चैं भएको छु र जीवनको यात्रामा राम्रा कविताहरु पढ्न संकल्पित छु ।

Fog

Manjul

Five minutes ago nothing was,
now a thick fog rises,
I was born
into the world thus,
although the fog
rose from nothing,

emptiness was.

Our coming and going
is thus.


Translator: Maya Watson
source:nepalikavita.com