यथार्थवादी कवि भूपि

प्रकाश रेग्मी

'अल्झेछ क्यारे पछ्यौरी तिम्रो
चियाको बुटामा
बल्झेछ क्यारे सुनको काँढा
कलिलो खुट्टामा' -अल्झेछ क्यारे'.)
देशको तत्कालीन अवस्था र व्यवस्थाले साह्रै नै पिरोलिएका भूपि शेरचन आधुनिक नेपाली कविता साहित्यका होनहार प्रतिभा हुन् । नेपाली साहित्यको इतिहास केलाउँदा आधुनिक नेपाली कविता साहित्यमा उनको नाम अग्रपङ्क्तिमा पर्दछ । साहित्यका भिन्न विधामा कलम चलाई साहित्यिक आकाश चुम्ने कवि शेरचन नेपाली सङ्गीतको स्वर्ण्र्िम युगका उत्कृष्ट राष्ट्रवादी कवि एवं गीतकार पनि हुन् ।
सुब्बा हितमान शेरचनको कान्छो छोराका रूपमा वि.सं. १९९२ साल पुस १० गते मुस्ताङ जिल्लाको थाकटुकुचेमा उहाँको जन्म भएको हो । करिब ५ वर्षकै उमेरमा मातृवियोग सहनुपरेका कवि शेरचनको चिनाको नाम भाग्यमान शेरचन -कहीँ-कहीँ भूपेन्द्रमान शेरचन उल्लेख गरिएको) भए पनि उनी नेपाली साहित्यमा "भूपि" उपनामले नै सुपरिचित छन् ।
नेपाली साहित्यमा चिन्तन र लेखनका क्लिष्ट शैलीहरू चल्तीमा रहेका बेला भूपिले सरल, सरस र सार्थक साहित्य सिर्जना हुनसक्छ भन्ने कुरो प्रमाणित गरिदिए । छन्द कविताको बोलवाला रहेको समयमा गोपालप्रसाद रिमालले गद्य शैलीमा प्रारम्भ गरेको क्रान्ति भूपिले सफल पारे ।
प्रगतिवादी धारा र समसामयिक धाराका अनुयायीका रूपमा रहेका कवि शेरचनले कविताका साथै गीत, गजल, मुक्तक र नाटकमा समेत कलम चलाई सफलता पाएका छन् । तैपनि उनको सबैभन्दा मनपर्ने साहित्यिक विधा भने कविता नै रह्यो । वि.सं. २००८/१० सालदेखि सक्रिय कविका रूपमा देखापरेका कवि शेरचनले नयाँ झ्याउरे, निर्झर, घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे र भूपि शेरचनका कविता -सम्पादक शिव रेग्मी २०५७) जस्ता ४ वटा मात्र कविता सङ्ग्रह दिए नेपाली साहित्यलाई । तैपनि आफ्ना यी चारैवटा कविता सङ्ग्रहमा भिन्न भिन्न रूपमा प्रकट भएका शेरचन घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे कविता सङ्ग्रहको प्रकाशनपछि अत्यन्तै चर्चामा आए ।
सरल भाषा र तीखो व्यङ्ग्यले भूपिका कविता निकै लोकपि्रय र सशक्त बनेका छन् । उनका कवितामा अन्याय, अत्याचार, सामाजिक विषमता, आर्थिक शोषण र राजनीतिक अवसरवादितादेखि त्रस्त र कम्पित मानवीय भावहरू प्रभावित पाइन्छन् । सर्वसाधारणका नाममा माथि उठ्ने र उनीहरूकै पसिनामा रजाइँ गर्ने मनोवृत्ति कवि शेरचन रत्तिभर मन पराउँदैनन् । साँच्चै भन्ने हो भने पहिला-पहिला आफूलाई सर्वहारा भनेर चिनाउन खोज्ने र पछि त कम्युनिष्टबाट कवि भएँ भनेर आत्मटिप्पणी गर्ने उनको 'घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे', 'यो हल्लै हल्लाको देश हो', 'शहिदको सम्झनामा' र 'हामी' जस्ता कविताका शीर्षक र पङ्क्तिहरू नेपाली भाषामा चल्तीका वाक्यांश बन्नपुगेका छन् । तीन/चार दशक अघि लेखिएका उनका कविता आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक परिवेशको भावी कल्पना गरेर लेखेजस्तो अहिले पनि निकै समसामयिक देखिएका छन् ।
हामी आफुखुशी कहिल्यै मिल्न नसक्ने
कसैले मिलाइ दिनुपर्ने,
...
...
हामी रंगरोगन छुटेका, टुटेका, फुटेका
पुरानो क्यारिमबोर्डका गोटी हौँ
हो, हामी मानिस कम र बर्ता गोटी हौं । -'हामी')
नेपाली भाषाका पुस्तकमा सबैभन्दा बढी पढिनेमध्ये भूपिको 'घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे' पनि हो । उनको यो लोकपि्रय कविता सङ्ग्रह ४० हजारभन्दा बढी प्रति छापिइसकेको साझा प्रकाशनबाट थाहा पाउँदा यसबाट उनको जनपि्रयताको सहजै आँकलन गर्न सकिन्छ । नेपाली राज्य सञ्चालनकर्ताहरू अन्धा छन् र तिनै अन्धाहरू शासन सत्ताको घुम्ने मेचमाथि बसेको यथार्थ पस्कन्छन् भूपि 'घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे' मा । फेरि पनि काठमाडौँवादप्रति कवि भूपिको कटाक्ष छ, त्यसैले उनी भन्छन्-
साँझमा जब नेपाल खुम्चिएर काठमाडौँ
काठमाडौँ डल्लिएर नयाँ सडक
र, नयाँ सडक असङ्ख्य मानिसका पाउमुनि कुल्चिएर,
टुक्रिएर, अखबार, चिया र पानको पसल बन्छ ।
घुम्ने मेचमाथि बसेपछि त्यसको शक्ति सम्पन्नताले अन्धो बनाउँछ मान्छेलाई । दिनभरि घुम्ने मेचमा निदाएर वा झोक्राएर बस्ने कुर्सीधारीहरू समग्रमा अन्धा हुन् र तिनै अन्धाहरूको शासनमा शासित थिए भूपि र शासित छौँ हामी ।
जटिल युगमा देखापरेका भूपिको साहित्यिक युग वास्तवमै जटिल कविताको युग थियो । डाइनल टमस, टी.एस. इलियट, एज्रापाउण्ड आदि विदेशी लेखकबाट प्रभावित युग र त्यस युगबाट अति नै प्रभावित भूपिको 'घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे' व्यङ्ग्य, विद्रोह अनि ओजस्वी अभिव्यक्ति र गद्यात्मक लयका कारण लोकपि्रय भएको हो । त्यसबखतका स्थापित र नयाँ कविका आदर्श कवि भूपि थिएनन् तर परिवर्तनशील समयले गर्दा भूपि कविहरूका नायक जस्तै भएर आए । पछिका पुस्ताले पनि काब्य लेखनको आदर्शका रूपमा भूपिलाई अँगालेको पाइन्छ । भूपिको त्यो नायकत्व अहिलेसम्म पनि यथावत छ । भूपिका कविता विकृति र विसङ्गतिविरुद्ध मात्र छैनन् । उनका कतिपय कवितामा प्रकृति प्रेम पाइन्छ भने कतिपयमा व्यक्तिगत प्रेमको सङ्केत पनि झल्कन्छ ।
वि.सं. २०१२ सालमा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको जिल्ला सचिवको जिम्मेवारी सम्हालेका शेरचनले वि.सं. २०२६ सालमा पहिलो साझा पुरस्कार प्राप्त गरे । साथै वि.सं. २०३६ सालमा नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिष्ठानको सदस्य पदमा रही कुशल भूमिका निर्वाह गरे । २०३८ सालदेखि दम, क्षयरोग तथा मधुमेहबाट आक्रन्त भूपिलाई नयाँ दिल्ली, बैङ्कक र भेलोरको उपचारले पनि निको पार्न सकेन । २०४६ जेठ १ गते उनले यस संसारबाट बिदा लिए । आज उनी हाम्रो सामु छैनन् तैपनि उनका उत्कृष्ट काव्यकृतिले गर्दा उनी सधैँ हामीबीच छन् । अन्त्यमा दिवंगत भूपिलाई श्रद्धास्वरूप उनकै यी शब्दहरू-
''मैले पिएकोमा रिसाएका साथीहरू,
पिएर त हेर, पिउन झन गाह्रो छ ।
मरेर शहीद हुनेहरू,
जिएर त हेर,
जिउन झन् गाह्रो छ ÛÛ''

City, city

-Marci Ridlon

City, city,
Wrong and bad,
Looms above me
When I'm sad,
Throws its shadow on my care,
Sheds its poison
In my air,
Pounds me with its
Noisy fist,
Sprays me with its
Sooty mist.


Till, with sadness
On my face,
I long to live
Another place.

City, city
Golden-clad
Shines around me
When I'm glad,
Lifts me with its
Strength and height,
Fills me with its
Sound and sight,


Takes me to its
Crowded heart,
Holds me so
Won't depart.
Till, with gladness
On my face,
I wouldn't live
Another place.

हामी गरिब होइनौं, मूर्ख

कर्ण शाक्य -
खुट्टा नभएकी एउटा विदेशी महिला आफूले प्राप्त गरेको बिमा रकमबाट लुक्लामा अस्पताल बनाउन आउँछिन् । बेलायतको एउटा साधारण परिवार आफ्नो घरको बहालले अन्धाहरूका निम्ति पोखरामा मालिससम्बन्धी तालिम केन्द्र बनाउन आउँछिन् । जापानको एउटा ट्याक्सी ड्राइभर लान्दु्रकमा आफ्नै स्रोत र साधनबाट सानो जलविद्युत् योजना स्थापना गर्छ । तर हामीले आफ्नो मातृभूमिलाई केही गर्न चाहेनौं । जसले केही गर्न सक्थ्ोे, उनीहरू झन् धन र शक्तिका लागि देशलाई नै हारालुछ गरिरहेछन् । एकचोटी मन्त्री भइसकेपछि उसलाई सधैं ठूलो पद नै चाहिने, पद पाएन भने त बौलाहा नै हुनेे । एउटा शक्तिभोगी मानवअधिकारवादी नागरिक समाजका नेतालाई सोधँे, 'तपाईं सधैं जनता-जनता भनेर राजनीति गर्न खोज्नुहुन्छ, जनताको परिभाषा के हो, जनता भनेको को हो ? के तपाईंको पछाडि कमसेकम तपाईंका भाइ र श्रीमती त छन् ?
यो लेख अङ्ग्रेजीमा लेख्न चाहेको थिएँ । तर विदेशीसामु देशको बेइज्जत गरेर आकाशमा थुक्न चाहन्न । कस्तो विडम्बना, भगवान्ले हामीलाई अथाह प्रकृति दिए, पुर्खाले हामीलाई अनगिन्ती संस्कृति दियो । तर हामीले यसलाई न सदुपयोग गर्न सक्यौं न संरक्षण नैै । झैझगडामै समय बितायौं । भुटानजस्तो देश एउटा नदीको पानीबाट बिजुली निकालेर दक्षिण एसियाकै सम्पन्न राष्ट्र बन्न सक्षम भयोे, हामी त हिमालै बोकेको राष्ट्र, खबार्ंै मुरी हाम्रो पानी बगिरहन्छ । नदीहरूबाट बिजुली उत्पादन गर्ने त कता हो कता, बाँध बाँध्ने कुरामात्र गर्नासाथ सबैलाई चिन्ता लाग्ने । त्यो विद्यार्थी होस् वा राजनीतिज्ञ, त्यो पत्रकार होस्, चाहे साहित्यकार । चालीस वर्षे शाही नेपाल वायुसेवा निगमको हालत त्यस्तै नाजुक छ, एउटा विमान किन्न खोज्यो भने शंका र उजुरीको भुमरीमा फँसिहाल्ने । नेपालमा इमानदार मानिसको आँत सुकेर गयो, बेइमानलाई कसैले छेक्न सकेन । यो जलस्रोत र वायुसेवा निगमको मात्र कुरा होइन, कानुन, शिक्षा र जुनसुकै क्षेत्रको पनि हालत नाजुक छ । आफू जित्यो भने छाती फुलाएर हिँड्छ, हार्यो भने विधिको शासनलाई सराप्न थाल्छ । यो कस्तो लाछीपन ? न आफू काम गर्छ न अरूलाई गर्न दिन्छ । जान्नु-बुझ्नु केही छैन, एकजनाले हुन्न भन्ोेपछि त हुन्न-हुन्न । जुन विषय, जुन क्षेत्र आफ्नो होइन, त्यसमा जान्ने भएर बोल्ने प्रतिक्रिया दिने किन ? हाम्रोे योे कस्तो मनिस्थिति, खान पाएन भने महिनौंसम्म पटुका कसेर ढुंगा राखेर पनि बस्न सक्ने, तर खाना पाउनासाथ नुन चर्काे-पिरो भयो भनेर आलोचना गरिहाल्ने ।
नेपालमा जब नयाँ वर्ष आउँछ, अनेक रंगीचंगी कागजका झण्डा बनाएर टोल-टोललाई दुलहीजस्तै सिंगार्छन्, झिलिमिली बत्ती बाल्छन्, मोटरसाइकल र्यामली गर्छन् । ठीक छ, उल्लासपूर्ण वातावरणमा नयाँ वर्ष मन्ााउनुपर्छ । महोत्सवमा भाग पनि लिनुपर्छ । तर उत्सव-महोत्सव सबै सिद्धिएर महिनौं-महिना बित्ािसक्दा पनि बाटोभरि झुन्ड्याइराखेका तुल त्यसै रहन्छन् । त्यसलाई निकालेर फ्याँक्ने कोसिस कसैले गर्दैन । स्वयम्भू, लुम्बिनी र कतिपय धार्मिकस्थलमा श्रद्धालु भक्तजनले मन्त्र लेखेका कपडाका झण्डाहरू मन्दिरको टुप्पोमा मिहेनत गरेर सजाउँछन् । धर्ममा आस्था राख्नु राम्रो हो, भगवान्को पूजा गर्नुपर्छ । तर घामपानीले मक्किइसकेका ती झुत्रा तुल महिनौंसम्म झुन्डिइरहँदा पवित्र तीर्थस्थलको सम्पूर्ण वातावरणलाई प्रदूषित बनाइदिन्छ । के त्यो झण्डा राखेपछि निकाल्नु पर्दैन ? धर्म गर्नेले कर्म गर्नु पर्दैन ?
नेपालका मस्जिदहरूमा 'लाउड स्पीकर' लगाएर ठूलठूलो स्वरले 'अल्लाह अक्बर' भनेर प्रार्थना गर्दा सायद मुस्लिम समुदायलाई मनपर्न सक्ला, तर मस्जिदबाहिर बस्ने हिन्दू, बुद्धिस्ट र क्रिश्चियनहरूलाई पनि त्योे प्रार्थना मनपर्नुपर्ने आवश्यकता छ र ? ढ्वाङ फुकेर धर्म प्रचार गर्नु यो मुस्लिम समुदाय मात्रले जन्माएको समस्या होइन । हाम्रो देशको अधिकांश धर्मस्थलहरूमा बेढंगे धार्मिक क्रियाकलाप बेरोकटोक मनाउने गर्छन् । यसपाली शान्तिको प्रतीक लुम्बिनीको मायादेवी मन्दिर परिसरभित्र पनि भजनमण्डलीले लाउड स्पीकर लगाएर भजन गर्न थालेका छन् । आफ्नो संस्कार, धर्म र जातीय कर्मकाण्डलाई मात्र महत्त्व दिएर अरूहरूको संस्कृतिलाई हेपाहा दृष्टिकोणले हेर्ने यो हाम्रो इथिनोसेन्टि्रजम मनोवृत्तिलाई हामीले परित्याग गर्नैपर्छ । अब त हुँदाहुँदा राजधानीको केन्द्रविन्दु नारायणचौरमा समेत पाल हालेर चारैदिशामा लाउड स्पीकर लगाई पूजापाठ गर्न लागिसके । के यो कार्यक्रमलाई टोलमा बस्ने सबै मानिसले मनपराएका होलान् त ? स्कुलमा जाने बच्चाहरू छन्, होमवर्क गर्नुपर्छ, त्यो वातावरणमा बच्चाले कसरी पढ्न सक्लान् ? तराई क्षेत्रको त कुरै छोडौं, साना-साना चियापसलेले पनि आफ्नो ग्राहक तान्न जताततै ढ्वाङ राखेर बेसुरे फिल्मी गीत बजाउने गर्छन् । विवाह, व्रतवन्धको बेलामा त कुरै छैन, बस् सारा संसार नै उनीहरूको भयो ।
हामी आवेशमा आएर खुसियाली मनाउन पायौं भने आँखै देख्दैनौं । ऋण लिएर भए पनि भोजभतेर गरिहाल्नुपर्ने । तर तडक-भडक सकिसकेपछि हामी सबै बिर्सन्छौं । प्रकृतिको काखमा हामी वनभोज गर्न जान्छौं, तर फोहोरमैला त्यहीं फ्याँकेर आउँछौं । आलु खाएर पेडाको धाक गरी मोटरसाइकल र मोटरहरू सडकमा गुडाउन मरिहत्ते गर्छाैं, अनि जहाँ पायो त्यहीं विवेकहीन तरिकाले पार्किङ गरी टा्रफिक जाम गराइदिन्छौं । कस्ता स्वार्थी हामी ? आफूलाई असजिलो र मर्का पर्योे भने तुरुन्तै रिस उठ्ने तर आफ्नो भूलबाट अरूलाई कति मर्का पर्छ सोच्दै नसोच्ने ? स्वार्थमा गुम्सिएर हामी यति अन्धो भयौं कि अरूको समस्यालाई ध्यानै दिन सकेनौं । असन, इन्द्रचोक, ठमेलको कुनै पनि सडक, गल्लीमा बिहान हिँड्दा हरेक पसलेले आ-आफ्नो पसल सफा गरेर धूलो जम्मै सडकमा फ्याँक्छन् । यतिमात्र होइन, आ-आफ्नो पसलको 'डोरम्याट' सडकको बीचमा उल्टाएर राख्छन् । यो किन गरेको हो, अहिलेसम्म बुझेको छैन । डोरम्याटमाथि गाडी गुड्यो भने धूलो झर्ला भनेर हो कि ? के आफ्नो पसलमात्र सफा भए पुग्यो त ? ती फोहोर र घिनलाग्दा डोरम्याट राखेर सडकलाई बेइज्जत गर्न यसरी पाइन्छ ?
यो भएन, त्यो भएन भनेर सरकारलाई मात्र गाली गर्ने पक्षमा म छैन । हरेक विकृतिलाई सरकारी नियमले मात्र बाँध्न सक्दैन । हामीले आफैंलाई विवेकको नियमले बाँध्नुपर्छ । म एक सकारात्मक सोच राख्ने व्यक्ति हुँ । तर पाठक भन्ठान्लान्, यो कस्तो ढोँगी, हरेक क्रियाकलापको नराम्रो पक्षलाई मात्र हेर्छ । वास्तवमा सकारात्मक सोचको उत्पत्ति समालोचनात्मक दृष्टिकोणबाट नै आउँछ । सबै थोक ठीक छ, राम्रो छ, मात्र भनेर समस्या सुल्भिmँदैन । समाजका कुरीति र विकृतिलाई आँखा चिम्लेर स्वीकार्नु सरासर हरुवा प्रवृत्ति हो । साथै व्यावहारिक जीवनको धरातललाई बिर्सिएर सबै राम्रै हुनेछ भनी आशा राख्नुु पनि सकारात्मक सोच होइन, मात्र सपना वा विसफुल थिङकिङ हो । तसर्थ सकारात्मक सोचलाई मूर्तरूप दिने हो भने समाजका अँध्यारो पक्षलाई पनि नियालेर हेर्नैपर्छ । त्यस्ाका कमी-कमजोरीलाई व्यावहारिक प्रक्रियाबाट निराकरण र शुद्धीकरण गर्न खोज्नु नै सकारात्मक प्रयास हो ।
देशका कुनाकाप्चामा अनेक आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक विकृति छन् । यद्यपि ती सम्पूर्ण समस्याको समाधान पैसाको बलबाट मात्र हुँदैन । न सरकारी प्रयासबाट हुन्छ न त आमूल राजनीतिक परिवर्तन बाट नै सम्भव हुन्छ । तीे समस्या हामी आफैंले नै जन्माएका हौं । समस्या हाम्रै हो र समाधानको उपाय पनि हामीभित्र नै छ । समस्या समाधानको साँचो अधिकार होइन, चिन्तन हो, कर्तव्य हो । अधिकार खोज्नु नराम्रो होइन । तर कर्तव्य विनाको अधिकार परजीवीपन हो । अधिकार हाम्रो मर्म हो भने कर्तव्य हाम्रो कर्म हो ।
चन्दा दिएर, श्रमदान गरेरमात्र समाजसेवा गर्नुपर्छ भन्ने छैन । आफूले गर्नुपर्ने सानोे काममात्र गरिदिए पनि धेरै सुधार हुन्छ । कथंकदाचित् सुधार्न सकेन भने कमसेकम बिगार्ने काम त नगरौं । हाम्रो समाजमा एउटा हलुवाइले शुद्ध रोटीमात्र बेचिदियो भने, एउटा ट्याक्सी ड्राइभरले ग्राहकलाई मात्र नठगिदिए पनि वा एउटा तरकारी पसलेले फुटपाथ अतिक्रमण नगरी आफ्नै पसलभित्र मात्र तरकारी बेच्यो भने वा एउटा छिमेकीले अर्काे छिमेकीको मर्कामात्र बुझिदियो भने वा एउटी गृहिणीले घरको फोहोर फ्याँक्ने ठाउँमा मात्र फाल्दिइन् भने वा एउटा कुचीकारले आफ्नो समयमा सडकमात्रै राम्ररी सफा गरे वा एउटा पाइलटले समयमा प्लेन उडाइदिए धेरै समस्या सुल्झिन्छ । त्यस्तै एउटा विद्यार्थीले आफ्नो पाठमात्र पढिदिए पनि वा एउटा शिक्षकले शिक्षामात्र दिए वा एउटा चुनावमा उत्रेका उम्मेदवारले चुनावपश्चात् भित्तामा आफैंले टाँसेका पोस्टरमात्र निकालिदिए वा एउटा सरकारी कर्मचारीले आफ्नो फाइलमात्र टुङ्गयाइदिए वा एउटा पत्रकारले आफ्नो अन्तरआत्माले देखेको कुरालाई मात्र लेखिदियो भने वा एउटा कमिसन एजेन्टले सरकारी कर्मचारीलाई लोभमा मात्र नफँसाए वा एउटा मन्त्रीले आफ्नो कार्यालयमा राजनीतिक कार्यकर्तालाई नभेटी नियमपूर्वक गर्नुपर्ने निर्णयमात्र गरिदिए वा जसको जिम्मेवारी जे छ, त्यतिमात्र इमानदारीपूर्वक गरिदियो भने पनि नेपालका ९० प्रतिशत समस्या समाधान हुन्छन् । पैसा नभएर मानिस गरिब हुँदैन । विवेक नभएपछि

ON MAKING HARD DECISIONS

“Everything in your life is there as a vehicle for your transformation. Use it!”
-RAM DASS: Spiritual teacher and author

It’s a hard fact of life that throughout our lives we have to make hard decisions! The quote below not long ago helped me to make such a decision. The simple words helped me to cut through to the truth, and saved for me hours of meaningless and pointless anguish and deliberating, because hard decisions are always easier to make if we refuse to lose sight of the big picture. I decided to share these words (an easy decision) because I hope they may be helpful to you too.

“I say to you, this morning, that if you have never found something so dear and precious to you that you will die for it, then you aren’t fit to live.

You may be 38 years old, as I happen to be, and one day, some great opportunity stands before you and calls upon you to stand for some great principle, some great issue, and some great cause. And you refuse to do it because you are afraid.

You refuse to do it because you want to live longer. You’re afraid that you will lose you job, or you are afraid that you will be criticized or that you will lose your popularity, or you’re afraid that somebody will stab or shoot or bomb your house. So you refuse to take a stand.

Well, you may go on and live until you are ninety, but you are just as dead at 38 as you would be at ninety.

And the cessation of breathing in your life is but the belated announcement of an earlier death of the spirit.

You died when you refused to stand up for right.

You died when you refused to stand up for truth.

You died when you refused to stand up for justice.”

-Dr. Martin Luther King, Jr., 1967

मेरो देशको पुस्तक

वाशु शशी

मेरो देशको पुस्तकका पृष्ठहरु
ठाउँ-ठाउँमा च्यातिएका छन्।
यसलाई पढ्ने मेरो बालकहरुले
अवश्य 'यो त भएन बा!' भन्नेछन्।
यसका पन्नाहरुको अक्षर नै मेटिने गरी
ठाउँ-ठाउँमा कालो मसी पोखिएको छ!
यसलाई पढ्ने मेरो बालकहरुले
अवश्य 'यो त नराम्रो भो बा!' भन्ने छन्!
अनि म बाझोँले बादललाई झैँ हेरिरहुँला
-तिनीहरुले ती चौटाहरु ल्याएर जोडेको!
दागहरु माझेर पुस्तक सफा पारेको!

हो, मेरो देशको पुस्तकका पृष्ठहरु
ठाउँ-ठाउँमा च्यातिएका छन्।

तेञ्जिङ छिरीङ लामालाई

विमल निभा


लामादाइ
तपाईंको हाँसो निकै स्वच्छ छ
तर कृपया त्यसमा सुनको दाँत
सामेल नगर्नोस्

तपाईं जब उन्मुक्त भएर हाँस्नुहुन्छ
श्रमको हाँसो हाँस्नुहुन्छ
तपाईंको ठेला परेको हात
यसको साक्षी छ

तपाईं जब अडि-अडीकन हाँस्नुहुन्छ
आशाको हाँसो हाँस्नुहुन्छ
तपाईंको व्यस्त लगन
यसको साक्षी छ

तपाईं जब प्रफुल्ल भएर हाँस्नुहुन्छ
विश्वासको हाँसो हाँस्नुहुन्छ
तपाईंको असल चरित्र
यसको साक्षी छ

तपाईं जब अावेशमा हाँस्नुहुन्छ
जोशको हाँसो हाँस्नुहुन्छ
तपाईंको अनवरत उत्साह
यसको साक्षी छ

तपाईं जब जोड-जोडले हाँस्नुहुन्छ
दृढताको हाँसो हाँस्नुहुन्छ
तपाईंको कस्सिएको मुठ्ठी
यसको साक्षी छ

लामादाइ
तपाईंको हाँसो स्वच्छ छ, उन्मुक्त छ
प्रफुल्ल छ, सफा छ, निर्मल छ
एकदम मजाको छ
तर कृपया त्यसमा सुनको दाँत
सामेल नगर्नोस्

हो, म बाहुन हुँ

KUSUM GYAWALI

हो
म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ
जनै फालेर बिष्णु अवतारका दोवाटे टपरीमा
च्यातेर बिभेदका कर्मकाण्डहरू
अस्वीकार गर्दै कसैको भजन किर्तनका नीत्यकर्म
म अश्रुग्यासले रोइरहेको सडकको वीचमा छु
अगालो मारेर मेरै बालीघरे कामीदाईसंग
म चुच्चो नाके अनुहारको मान्छे
जनजाती आन्दोलनमा नारा घन्काउने
नयाँ यूगको आवाज हूँ
हो म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ

कुनै महाराजको काट्टो खान अस्वीकार गर्ने
कपाल नखौरने कुनै तानाशाहको मृत्यूमा
पशुपतिको ब्रह्मनालमा पनि
धर्म निरपेक्षको मस्तुल उठाउने
आफ्नै लागि आफै पञ्चेबाजा बजाउने
युगनायकका मूर्ति बनाउने
नयाँ समयको कालीगड हूँ
इतिहासमा पहिरो जान पूर्व मोफसलका बस्तीमा
कमलपित्तका विरूद्ध हाकहाल्ने
झसमिसेको म कटवाल हुँ
सिलाएर रंगिचंगी हिऊँ र
धानमा बहेली खेल्ने बतासको
थाङ्राभोटा तुन्ने दमाइ हुँ म
हो म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ

नलगाए पनि जनै
रित्ता घाँटीमा झुण्डिए पछि बाहुनबाद
छुवाछुत गरे पछि आफ्नै दाजुभाइ सँग
ए नयाँ युगका कथित मान्छे
तिमी खाट्टी पुराना बाहुन हौ
पुराना युगका खण्डहर
तर म धेरै फरक छु तिमीभन्दा
हो म एक्काइसौ सताद्वीको बाहुन हुँ

कवितामा जीवन

- कुमारी लामा

चलायमान नदी र जडवत रूख, विपर्यासलाई एकै ठाउँमा आफ्ना भावना र विचारले बाँधी कवि भीष्म उप्रेतीले आफ्नो पछिल्लो कविता कृति 'तिनाउ नदी र बूढो रूख' पाठकमाझ पस्केका छन् । 'कवितामा पहाड', 'समुद्र र कविताहरू' जस्ता उनका अघिल्ला कवितासंग्रह निकालेका छन् । उमेर, अनुभव र भावनात्मक अभिव्यक्तिले खारिएको अनुभूति प्रदान गर्ने उनको यस संग्रहका कविताहरू जीवनका ज्यादै जटिल सत्य जीवन, मृत्यु, उत्सुकता, स्वतन्त्रता, खुसी आदिका विषयमा गरिएको गहन चिन्तनको सरल अभिव्यक्ति हो । उनी थोरै सरल शब्दहरू प्रयोग गरी ज्यादै जटिल चिन्तनशील विषयतर्फ आफ्ना पाठकहरूलाई डोर्या्उँछन् । यो सरलताभित्रको जटिलता नै उनको वास्तविक पहिचान हो ।

तिनाउ नदी आफ्नो बगिरहने धर्मलाई सहर्ष पालना गर्दै निरन्तर बगिरहेको छ । कहिले कञ्चन जल, कहिले फोहोर र कहिले त रगतलाई पनि आफूसँगै बगाइदिन्छ । तर नदी किनारको रूख कैयौं घामपानी सही त्यहीँ उभिइरहेछ निरन्तर भइरहने परिवर्तनलाई नियाल्दै जो उनको आफ्नो धर्म पनि हो । सरल सुनिए पनि तिनाउ नदीको चाल र त्यो रूखको स्थिरता हाम्रो जीवन र भोगाइकै एउटा अंश हो । वर्तमान नीरस र भयावह परिस्थितिबाट जो कोही मुक्त छैन । कविहृदय यो विकराल विसंगत समयबाट प्रताडित छ । एक प्रकारको भयले उनलाई गाँजेको छ । उनी यही डरलाग्दो समयलाई आफ्ना शब्दमार्फत यसरी बोल्छन्-

सपना बगेपछि
नदी आँसुले बन्दोरहेछ
हिजै मात्र
बलात्कारपछि हत्या भएको
नांगो शरीर भेटियो बगरमा
नदी रगतले पनि बन्दोरहेछ ।

शासक र जुत्ताहरू

-चन्द्र गुरुङ

शासकहरू
आफ्ना भद्दा खुट्टाहरूलाई
थरी–थरीका जुत्ताहरूले छोपेर
सुरक्षित अनुभव गर्छन् ।

जुत्ताहरू पनि
शासकका पाउमुनि बाँच्न पाएकोमा
आफूलाई सौभाग्यशाली ठान्छन्
मालिकको सेवामा समर्पित भएर
ठूलो आनन्द प्राप्त गर्छन्
र बनेर अन्धभक्त
जप्छन् रात–दिन यी मालिककै नाम ।

यी शासकहरू
भारदार जुत्ताहरूको आडमा
कसैलाई पनि टेर्दैनन्
मतियार जुत्ताहरूको भरोसामा
कसैसित पनि डराउँदैनन्
र बजार्छन् लात्ती
कलिला सपनाहरूमाथि ।

यी जुत्ताहरू
ग¥याप् ग¥याप...
टेक्छन् निर्दोष जीवनहरूमाथि
र किच्दै हिँडछन्
बाग–बगैँचामा सुन्दर फूलहरू ।

तर एउटा कुरा–
यी शासकहरू
जे–जति अन्याय र अत्याचार गर्छन्
जुत्ता लगाएर मात्र गर्न सक्छन्
जुत्ताबिना त यी शासकहरूका नाङ्गा खुट्टाहरूले
एक कदम पनि हिँडन सक्दैनन्

साले शासकहरू !

April Rain Song

-Langston Hughes.

Let the rain kiss you.
Let the rain beat upon your head with silver liquid drops.
Let the rain sing you a lullaby.
The rain makes still pools on the pavement.
The rain makes running pools in the gutter.
The rain plays a little sleep-song on our roof at night.
And I love the rain.

भेडेटारको पिक्निक

उपेन्द्र सुब्बा

हजुरको भक्तीप्रताप ...
प्रचण्ड गर्मी छ भानु चोकमा
सडक तातेको छ, नारा जुलुसले
उफ !
घाँटी सुकेर हैरान छ, पानी छैन ।

चिसो वियरले तालु छम्काउँदै
रामायनले मुख हम्काउँदै
कति बस्नुहन्छ यो चोकमा ?
छोडदिनोस् बाजे भक्ती-शक्ती !
जाउँ आज पिक्निक, माथि...
भेडेटारमा, यतिखेर कति शीतल होला...?

कति खानु धरानको कालो बङ्गुर मात्र
आज, विनलादेनको मुटुसँग
जर्जबुसको कलेजो भुटेको अलिकति
सद्धामको कान पोलेर
अकबरे खुर्सानीमा मोलेको अलिकति
- मार्क्सको अण्डा
- हिटलरको गिदी, जिब्रो
- ब्रिट्नी स्पेयरको मुत, एक बोतल
बाजेलाई विशेष-
पक्चानाको आलो दूध, तात्तो, एक गिलास
भेडेटारमा, पिक्कनिक कति रमाइलो होला...?

- यी मोटरहरूको प्वँ...प्वँ
- यी रिक्सा, साइकिलहरूको किरिङ्किरिङ...
- यी खलासी भाइहरूको उपद्रो चिच्याइ...
दिक्का लाग्दैन ?
जाउँ-
चार्ल्सटावरको माथिल्लो छतमा बसेर
तल मधेसको नीला फाँटहरू हेर्नु
माथि लहरै जोल्ठेर बसेका
पहाड, हिमालहरू हेर्नु
अल्सी लाग्यो ने,
तरुनीको फिला सिरानी लाएर
माथि आकासको लाज हेर्नु
र, खुसुक्क तरुनीको कानमा भन्नु
-"हेर त, आकासले कट्टु नलाएको..."
साँच्ची बाजे !
भेडेटारमा पिक्निक कति रमाइलो होला...?

एकैछिनलाई मागेको साथीको भटभटे
पछाडि चढाएर आफ्नो नपर्ने भउजू
घ्याच्च... घ्याच्च... घरिघरि ब्रेक !
बारबार हम्प्स नहुँदाको रिस,
बाजे, भेडेटारको ओरालो कति रमाइलो होला...?

हजुरको भक्तीप्रताप
प्रचण्ड गर्मी भानुचोकमा
सडकको अलकत्र पग्लिएर बग्लाजस्तो
उफ !
भेडेटारमा, यतिबेला कति शीतल होला...?

सूर्य बोल्दैन

जगदीश घिमिरे

सूर्य बोल्दैन
केवल उदाउँछ
ब्यूउँझाउँछ
आँखा देखाउँछ
चराचरलाई जीवन दिन्छ
तर बोल्दैन,
केवल काम गर्छ
सूर्य बोल्दैन
सूर्य नेता होइन
उसलाई सत्ता चाहिएको छैन

Poetry is outpouring of the heart…

-Ali Al-Saeed

Previously, I’ve been mistaken for a poet. I presume it’s slightly hyprocitical of someone who refuses to call himself a poet to publish a book of poetry, but that is the situation I found myself in, with the launch of my latest book “Sad Man Dancing”.
For years, I’ve been correcting people that I am not a poet. And in the introductory poem in the book, I state that being called a poet is a “label my shoulders cannot carry, and a burden I shall not accept”. Confusing words perhaps, but the reality of it is that I never saw myself as a poet, not that there is anything wrong with that! It’s just that I’ve always avoided putting myself into a specific context, box or sphere that defines every aspect of what I do.
It seems that people have this preconceived notion of what poetry is and should be and when I take a look at it, I sense that it’s been plagued by a set of rules and traditions. By the same token, I refuse to be associated with one particular “historical” figure. I believe once you do everthing you do will be judged by their ideologies and standards. And it leaves you locked on one path of thinking and behaving.
To me, poetry is the rawest form of self-expression, it never studied, elaborate or conscious. I’m not saying that anything you write or jotdown could be poetry, but those words that truly come from a deep need to express, a desperate emotional shout or a moment of pure unadultered joy. The only time I hold pen to paper is when I write down these intimate, personal poems, often unapologetic in their aggressive honesty. I take the pen and it becomes an extension of my emotions, feelings and memories that pour out of my mind, heart and soul.
In a way, it’s cathartic. I am almost certain that all of you out there have written, at one stage in your lives or another, and in one form or another, some sort of poetry. Some within the literary scene might act as if poetry is an exclusive, highbrow art form only appreciated by academics and intellectuals, but the root of it has always been the raw human condition that we all share.
My new book of poetry is by no means traditional or serious,it’s quite the opposite. However, it is genuine. I just hope that it will show people it’s all right to write poetry and pour your heart out in verse. We may not all be poets, but we all write poetry. And that’s OK.

प्रेम बाँडे बढ्छ

डा अरुण बुढा

सानो छँदा बुबाले मलाई बोकेर गाउँ डुलाउने गर्नुहुन्थ्यो । बुुबाका हातका केही औंला थिएनन् । बुबाको मात्रै होइन, हामी बसेको टोलमा धेरैको समस्या यस्तै थियो । कसैको त हातै हुँदैनथ्यो । मुख बिगि्रएका र शरीरमा दागैदाग भएकाहरू पनि थुप्रै थिए । तर गाउँकै अर्काे बस्तीका मान्छे भने हामीभन्दा भिन्न थिए । उनीहरूको शरीरमा यस्तो केही थिएन । पछि बुबाले भन्नुहुन्थ्यो । कुष्ठरोगले यस्तो भएको हो । गाउँमा पापीलाई लाग्ने रोग लागेको भनेर घृणा हुनथालेपछि उपचारका लागि कालिकोट छाडेर बुबा डडेलधुरा आउनुभएछ । रोग र गाउँले बीचको सम्बन्ध बुझ्दै गएपछि मलाई गाउँका मानिसहरूसँग कुरा गर्न र उनीहरूको घर जान पनि डर लाग्न थाल्यो । के भन्ने हुन् ? कतै कुष्ठरोगीको छोरो भनेर गिज्याउने पो हुन् कि भन्ने डर सधैं लागिरहन्थ्यो ।
बुबा डडेलधुराको टिम अस्पतालमा पिएन काम गर्नुहुन्थ्यो । त्यो अस्पतालमा कालिकोटमा बुबालाई पापी भनेर हेला गर्नेदेखि मलाई कुष्ठरोगीको छोरो भनेर हियाउनेहरू पनि आउँथे । मलाई ती मानिस देख्दा रिस उठ्थ्यो । तर बुबा भने उनीहरूलाई झन् सहयोग गर्नुहुन्थ्यो । म अचम्ममा पर्थें । आफूलाई हेला गर्ने, घृणा गर्ने मान्छेलाई पनि किन राम्रो गर्नु ? सोध्दा बुबा भन्नुहुन्थ्यो, माया बाँडेमात्रै बढ्छ । मैले बुबाको यो वाक्यको अर्थ क्याम्पस सकुन्जेल पनि बुझिन ।
साठी सालतिरको कुरा हो । चाइनाबाट एमबीबीएस पास गरेर फर्किएपछि काठमाडौंका राम्रा अस्पतालमा काम गर्ने मेरो इच्छा थियो । त्यहीबेला मलाई सिनियर डाक्टर विजय पाण्डेले पर्साको बाँदरझुला भन्ने गाउँमा शिविरमा बोलाउनुभयो । इच्छा नहुँदा-नहुँदै पनि चिनेको दाइ भएकाले मैले नकार्न सकिन । पर्साको दुर्गम गाउँ, झिँगटीले छाएको बस्तीमा सानो प्राथमिक विद्यालयमा शिविर चलाइएको थियो । अस्पताल जान नसक्ने बाँदरझुलावासीको साधारण स्वास्थ्य जाँच गर्ने र घाउ सफा गर्ने काम मैले गरेँ । तर त्यहाँका बिरामी मसँग अत्यन्तै खुसी भएको पाएँ । उनीहरूले ईश्वर नै पाएजस्तो गरे । उनीहरूको मायाले म भावविह्वल भएँ ।
बाँदरझुलामा गरेको त्यो छोटो सेवाले मलाई बुबाको भनाइको सही अर्थ खुलस्त पारिदियो । माया बाँडेपछि साँच्चै बढ्दोरहेछ । टोलैपिच्छे अस्पताल भएको काठमाडौंमा म माया धेरै बाँड्न सक्दिनथेँ । त्यसैले अठोट गरेँ, माया बाँड्न म गाउँमै जानुपर्छ, जहाँ धेरैभन्दा धेरै मान्छेलाई त्यसको खाँचो छ ।
म डडेलधुरामा बसेर बिरामीको सेवा चार वर्षदेखि गरिरहेको छु । यहाँ म आफ्नै इच्छाले बसेको हुँ । यहाँ दिनहुँ सयौं मान्छे उपचारका लागि आउँछन् । बेला-बेलामा छाला ताछिएको टाउको, हाँगा रोपिएको गर्धन लिएर पनि मान्छे आइपुग्छन् । प्रसव वेदनाले छट्पटाउँदै गरेका महिलाहरू आउँछन् । अछाम, डोटी, दार्चुलाबाट दुई दिनसम्मको बाटो हिँडेर बिरामी यहाँ आइपुग्छन् । डाक्टरको नाताले उनीहरूको उपचार गर्ने जिम्मा मेरो हुन्छ । यति अमूल्य माया डडेलधुरा नबसेको भए मैले कहाँ बाँड्न पाउँथे र ?
शुद्ध नेपाली नबुझ्ने बिरामीहरू मैले डोटेली भाषामा बोल्दा अचम्म मान्छन् र आफ्ना कुराहरू निर्धक्क राख्छन् । बिरामीको अवस्था बुझेर डोटेली नबुझ्ने चिकित्सकलाई बुझाउन पाउँदा मलाई थप गर्व लाग्छ ।
डाक्टरी काम आफैंमा ठूलो होइन । ठूलो कुरा त माया, स्नेह हो । जुन मैले सुदूर पश्चिमका धेरै बिरामीहरूसँग बाँड्न पाएको छु । प्रेम, माया वा स्नेह जति बाँडयो, त्यति बढ्दै जान्छ भन्ने मेरो विश्वास हो । जहाँ प्रेम बाँडिन्छ, त्यहाँ घृणा कुनै ठाउँमा हुँदैन । त्यसैले प्रेम बाँड्नु नै मेरो लक्ष्य हो । त्यही नै मेरो विश्वास पनि ।

यो लेख एन्टेना फाउन्डेसन नेपालको टेलिभिजन तथा रेडियो कार्यक्रम 'मेरो जिन्दगी मेरो विश्वास'बाट साभार गरिएको हो ।

सम्बन्ध सूत्र

मणि लोहनी

विस्फोटमा ध्वस्त मन्दिरको बूढो पूजारी
बाबु जलाएको खरानी बगाउने
निर्दयी खोलाछेउ उभिएको, त्यो उदास बालक
र कुनै किशोर प्रेमीले लेखेको प्रेमपत्रजस्तो
सुरक्षित छ भन्दाभन्दै असुरक्षित बन्न पुगेको नागरिक
यतिखेर मेरा सहयात्री बनेका छन् ।

अब आफ्नो भन्ने कोही बाँकी रहेनन्
अनि म निस्किएथेँ यात्रामा
कतै जाउँ भन्थेँ, उहिल्यै
आफ्नाहरूको मायाले सताउँथ्यो त्यतिखेर
मोहले भुतुक्कै पाथ्र्यो, पर हुँदा
यदाकदा कतै गइहाले पनि
सताउँथ्यो यादले
सँगै रहँदा पनि कहिल्यै मिलेन सुख
जन्ती आउँथे, हृदयमा हुँदैनथ्यो शुभकामना
विना समवेदना आउँथे मलामी
र गाह्रो साह्रोमा कहिल्यै हुँदैनथ्यो सरसहयोग ।

जब थपिँदै गयो
उमेरसँगै दुःखको पहाड
सम्बन्धको जालोसँगै एकाङ्कीपन
आफन्तको न्यानोपन
बतासियो, साँझका चराहरूसँगै ।

अडिएन पर कतै पुगेर
बतासजस्तो उनीहरूको माया
इन्द्रेनीजस्तो आफ्नो सपना
र यौवनजस्तो उनीहरूसँगको सम्बन्ध ।

नबग्नु खोलो बगिरहृयो
रोकिएन फिरन्ते ऋतु र मौसम
बेहिसाब हिँडिरहृयो अभिशप्त समय ।

र यात्रामा निस्किएपछि
एक-एक गरी भेटिए
बूढो पूजारी
उदास बालक
र असुरक्षित नागरिक ।

‘यो समयको अन्तिम अन्तरवार्ता’

- उमेश राई’अकिञ्चन’

फेरि पुग्नुछ मैले
पुग्न नसकेको गन्तब्य

नसोध मलाई
कति लामो छ
प्रधानमंत्रीको जुँगा
वा
भर्खरैं पेट्रोल पम्पमा राखिएको
गाडीहरूको लश्कर

नसोध मलाई
कति भयानक हुनसक्छ प्रतीक्षा ?

बरु सोध्नु
यो हावा र पानीको लागि
कत्ति खाइयो
पुलिसको डण्डा
अश्रुग्याँस
अनि
कत्ति पटक सुतियो
हिरासतको चिसो क्षिडी

नभन मलाई
तिम्रो चिम्सा आँखाभरि
सुहाउँदैन
यो
कुर्सीको सपना

म
केवलकारका पाइलाहरूले
कोर्न चाहान्छु
अग्लो अति अग्लो
पहाडजस्तो नाम

भदौंको घाम
र
बेरोजगार हुनुको पीडाले
उसैंगरी पोलिरहदा
कहिलेकाहीं यस्तो लाग्छ
मानौं
धन नभएको प्रेमी
र
देश नभएको शरणार्थी
दुवैं
हुँ
म

जहीँतहीँ
बजिरहेको बेला
संघियताको संगित
अनि
गणतन्त्रको गित

अन्तिम पटक
फेरि पनि
नसोध

गणतन्त्र
राम्रो कि राजतन्त्र ?

भर्खरैं अफ लाइन भएकी
प्रेयसी
र
राष्ट्रको नाममा सम्बोधन सकेका
राष्ट्रपतिको अनुहार
उस्तै‌-उस्तैं
प्यारो लाग्छ मलाई ।

CONDOLENCE!

My heartfelt condolence on the sad and untimely demise of Sh. Ganesh Bdr. Thamsuhang, father of my friend Prakash Thamsuhang. I am shocked and stunned to learn about Prakash ji’s beloved father’s sudden death. The tragic news is so sudden and shocking that I am not ready to believe it.

Prakash ji, I am with you in this hour of gloom and despair, and my deepest sympathy goes out to you. You must take heart and bear it manly. I know you will miss him much, but I hope that the memories you shared with him will help comfort you in the days to come.

May Almighty God grant peace to the departed soul. May God rest his soul in perfect peace and beatitude.

With my sincere condolences
Chandra Gurung
Manbu-6, Gorkha

बदलिँदो समाजको अभिलेख

राजेन्द्र बस्नेत

च्याम्बरभित्र राखेर
थिचिथिचि निचोर-
पे्रम र सद्भावलाई ।
तप-तप
पिनाझैं निचोर ।
र, लेख-
तिम्रो जातिको नाम
तिम्रो भाषाको नाम
तिम्रो देशको नाम
तिम्रो आकाशको नाम
मात्र तिम्रो भूगोलको नाम...।
हो, मृत मानवीय-संवेदनाको धरातलमा रमाइरहेको छ, विश्वसभ्यता । निचोरएिका छन्, प्रेम र सद्भाव । वास् तवमै कवि पूर्ण इन्फादाका कविताहरू विद्रोह र विसंगतीमाथि कुर्लिरहन्छन् । युवा स्रष्टामाझ इमान्दार र फरक पहिचान बनाएका ३७ वर्षे यी भोजपुरे बौद्धिक र प्रयोगशील कविका रूपमा पनि चिनिन्छन् । डेढ दशकभन्दा लामो समयदेखि कविता र समालोचनामा कलम चलाइरहेका इन्फादाको कविता संग्रह 'अभिलेख अवशेषहरू' हालै प्रकाशित भएको छ ।
९ वर्षअघि 'मौन कम्पनहरू' कविता संग्रह निकालिसकेका यी मास्टर -उनी शिक्षक हुन्) को यो दोस्रो कृति हो । संग्रहमा समेटिएका ४० वटा कविताहरू वास्तवमै समाजको दपर्णछायाका रूपमा प्रस्तुत भएका छन् । यिनमा प्रयोग भएका प्रतीक, बिम्ब, शील्प र शैलीले मानवीय-चेत र सभ्यतामाथि तिखो व्यंग्य पनि गरेका छन्-

घाम ।
नाङ्गै हिँडिरहेछ
घरका धुरीहरू खोतल्दै
आँखीझ्यालबाट
नाङ्गै पस्छ- कोठाभित्र
नाङ्गै डुल्छ- बंगालाभित्र
घामका यी वेश्या आतंकहरू
दृश्य-चित्रमा
नग्न सुतेका छन्, लम्पसार
र, हेररिहेका छन्, लाज पचेका चराहरू
टुलुटुलु वेश्या घाम ।
साँच्चै, समाज, राष्ट्र र विश्व परविेशमा 'घाम' को झैं चरत्रिका 'वेश्या' आतंकबाट ठूलो जमात पीडित छ । र पनि 'चरा' बनेर हेर्न/सहन विवश छ, यो जमात ।
'अभिलेखका अवशेषहरू' मा सन्त्रास, पीडा, आक्रोश र दुर्नियतिको विषाक्त ब्ल्याकहोलभित्र उनका कविताहरूको सौन्दर्य छताछुल्ल भएका छन् । तर समकालीन पुस् तामा प्रभावशाली सर्जकका रूपमा पनि उभिएका इन्फादाका सिर्जनामा जटिल शब्द-संयोजन हावी छन् । यो कसीका कारण सबै पाठकलाई उनका कवितासंगै बग्न कठिन हुनेछ । 'सिंगो जीवन प्रयोग हो भने सिंगो कविता पनि प्रयोग नै हो । स्रष्टापिच्छेका कविता शिल्प र सौन्दर्य फरक-फरक हुन सक्छन्, जीवन भोगाइ र अनुभूति गराइअनुसारका कविता बुनिन्छन् जस्तो लाग्छ मलाई', कवि इन्फादा भन्छन्- 'संसार युटोपिया भ्रमको यात्रामा यगौंदेखि दौडिरहेको छ, म पनि त्यसबाट विमुख पक्कै पनि छुइन ।' सिर्जनालाई कुनैपनि वाद वा सिद्धान्तमा बाध्ने प्रवृतिका घोर विरोधीका रूपमा पनि उनी चिनिन्छन् । स्वभावतः उनी माक्र्सवादी सिद्धान्तका पक्षपाती हुन् तर उनका सिर्जनाहरू सैद्धान्तिक धारभन्दा माथि उठेका छन् । मान्छे, सभ्यता, संस् कार र प्रवृतिमाथि उनका कविता बढी केन्दि्रत छन् ।
'कवितामा लाटा शब्दहरूको साम्राज्य सकियो । झोक्राएका, भुर्झाएका कुपोषणग्रस् त विचार र बिम्बहरूको बिलौना सकियो । बासी इतिहासका जडताहरूको एकालाप सकियो,' अभिलेखका अवशेषहरूको शल्यक्रियापछि कवि विप्लब ढकालको ठम्याइ छ, 'नयाँ बाटो र नयाँ गन्तव्यको खोजीमा आजका कविहरू विचार र शिल्पका बहुल तरङहरू बोकेर समयको अनुहार आविष्कार गररिहेका छन् । पूर्ण इन्फादा यसका प्रमाण हुन् ।' जेहोस, 'अभिलेखका अवशेषहरू' मा स्तरीय कविता पढ्न पाइनेछ । तर कहीं कतै भाषागत त्रुटि देखिएका छन् । कृतिको सबैभन्दा कमजोर पक्ष हो, सबै कविता एकैखाले लाग्छन् ।

Congratulations to my dear friend Prakash!

आमा ! यो के भयो ?

सुमल कुमार गुरुङ
-यूकेबाट


आमा ! तिम्रो अँगालोभित्र,
एउटा आवेग चित्कार र आर्तनाद,
चुलिएर कुनाकन्दरा थर्काउदै
जब एउटा जीवन-दीप निभेको हुन्छ
त्यो आवेग चित्कारको आर्तनाद विवश नेपालीको हुन्छ ।
आमा ! पाशविक बरबरताको क्रुर पराकाष्ठ नाँघेर
निरीह र निर्दोष कहिलेसम्म शिकार हुन्छ ?
बलियोबाट कमजोरमाथि कहिलेसम्म अत्यचार हुन्छ ?
स्वार्थ र वैमनष्यताको फोहोरी राजनैतिक खेलबाट
आमा तिमी कहिले मुक्त हुने हौ ?
प्रत्येक दिन उदाउने घामले निम्त्याएको उमङ्ग
हरेक साँझ पछिको रातले तर्साएको हुन्छ ।
यी नरोकिने सिलसिला, अन्त हुने कहिले हो ?
न्याय निसाप कुन चराको नाम हो ?
यहाँ जसले जे गरे पनि हुन्छ,
लोभी र स्वार्थी जमातको नेतृत्वले
अब त आमा यहाँ जसलाई जे मन लाग्यो त्यही गर्दैछ,, त्यही हुँदैछ ।

प्रत्येक कालखण्डमा रगतले कोरेको इतिहास,
भन्छ्यौ नि आमा !, बुद्ध जन्मेको देश, शान्तिको देश नेपाल,
अनि भन्छ्यौ ….
बीर गोर्खालाई जन्माएँ मैले, भृकुटी र सीतालाई पनि जन्माएँ
शिरको गजुर सगरमाथा, पवित्र गंगाहरुको जननी,
पवित्र बसुन्धरा, सुन्दर, शान्त र विशाल ।
खोई, कहाँ छ आमा ! बुद्ध नेपालभित्र ?
खोई, कहाँ छन् आमा ! ती सपुतहरु ?
शान्तिको मृगतृष्णा बोकेर हिँड्दैछु आमा
धेरै टाढा…..टाढा……
मेरो मनभित्रको खाडलबाट भोको पेट, नाङ्गो शरीर भएका सन्तानहरु
फैलाउँदै हात अट्टहास गर्दै
भर्खरै आएको लोकतांन्त्रिक गणतंत्रको उपहास गर्दैछन्
अनि म विवश भएर प्रश्न गर्छु, आमा † यो के भयो ?

श्रृजना डट कम द्वारा आयोजित "श्रृजना कविता प्रतियोगिता २००८ को नतिजा घोषणा

श्रृजना डट कम द्वारा आयोजित "श्रृजना कविता प्रतियोगिता २००८ को नतिजा घोषणा तथा नेपाली साहित्यमा हङकङ: हिजो, आज र भोलि "विषयक अन्तरविमर्शको कार्यक्रम जोर्डन स्थित याक एण्ड यति रेष्टुरेन्टको सभा हलमा संपन्न भयो ।

Courtesy:http://www.shrijana.com/000/?page_id=2911

कुल १४ देशबाट सहभागी ७० प्रतिश्पर्धी कविताहरुमध्येबाट ३ सदस्यीय निर्णायक मण्डलद्वारा
१) वादी विज्ञप्ति - प्रगति राई, प्रथम , (नेपाल) (NRs. 10,000)
२) फूल र ढुंगा साम्राज्य - निराजन बतास, द्वितीय , (नेपाल) (NRs. 5,000)
३) आलंकारिक नागरिक - अशोक राई, तृतीय, (हङकङ) (NRs. 3,000)
तथा मेरी आमा - बाबु त्रिपाठी (नेपाल) (NRs. 1,000) र गाउँको संझना - टोप बहादुर राई(हङकङ) (NRs. 1,000) सान्त्वना घोषित भएका थिए ।
खुल्ला विषय र खुल्ला प्रतिश्पर्धा भएकोले निर्णय गर्न कठीन भएको बताउँदै निर्णायक श्री हाङयुग अज्ञातले आउने प्रतिश्पर्धात्मक कार्यक्रममा विषय वस्तु तोकिनु पर्ने सुझाव दिनु भयो ।
प्रतियोगितामा विजयी कविताहरुलाई निर्णायकहरुद्वारा वाचन गरेर सुनाइएको थियो । सान्त्वनाका दुई कवितालाई निर्णायक टंक साम्बहम्फे, द्वितीय कवितालाई निर्णायक हाङयुग अज्ञात तथा प्रथम कवितालाई निर्णायक तथा श्रृजना डट कम का संपादक किराँती भोगेन एक्लेले वाचन गर्नु भएको थियो । तृतीय स्थान प्राप्त कविता भने कवि अशोक राई स्वयंले वाचन गरिएको थियो ।
प्रतियोगितामा सहभागी प्रेम कोरङगी, हिमकला राई र पिताम्बर राई द्वारा पनि कविता सुनाइएको थियो । पिताम्बर राईद्वारा हास्यव्यंग्यात्मक कविता "भो म त गर्दिनँ बिहे" शीर्षकको कविता सुनाउँदा "तपाईंको बिहे त भै सकेको छ त!" भन्ने प्रतिक्रिया दर्शक दीर्घाबाट आउँदा "अर्को बिहे गर्दिनँ भनेको हो" भनेर हाँसोमय वातवरण भएको थियो ।
स्वागतको क्रममा संपादक भोगेन एक्लेले छोटो समयको श्रृजना डट कमको सफलता विशेष रहेको र श्रृजना डट कमको प्रथम कार्यक्रम भएको हुनाले केही प्राविधिक त्रुटिहरु सुधार गर्दै लगिने बताउनुभयो ।
दोस्रो चरणको कार्यक्रम अन्तरगत "नेपाली साहित्यमा हङकङ: हिंजो आज र भोलि" अन्तर्विमर्श कार्यक्रममा हङकङ नेपाली साहित्य प्रतिष्ठानका अध्यक्ष टंक साम्बहम्फेले, ह ने सा प्र पहिलो साहित्यिक संस्था भएको र यसको योगदानहरुको चर्चा गर्नु भयो ।
जनजाति गीतकार समाज, हङकङका अध्यक्ष प्रदिप कन्दङवाले भने सृजनशील साहित्य समाज बाहेक अन्य साहित्य संस्थाले निरन्तरता गुमाएको र वर्ष गाँठ मनाउने कार्यक्रममा मात्रै सीमित भएको बताउनु भयो ।
अन्तर्राष्ट्रिय नेपाली साहित्य समाज, हङकङ च्याप्टरका उपाध्यक्ष कमल पौडेलले हिंजोको अवस्थामा हङकङको नेपाली साहित्यको चर्चा गर्दै प्रविधिकको अभावमा टेलफोन बाट समाचार, साहित्य र मनोरञ्जनका कार्यक्रम चलाइएका दिनको स्मरण गर्नु भयो ।
सृजनशील साहित्य समाजका सचिव नरेश सुनुवारले हङकङमा नेपाली साहित्यको विगतदेखि आगत सम्मको चर्चा गर्दै नेपाली साहित्य उर्वर रहेका मुलुकमा नेपाल, भारत पछि तेस्रो स्थानमा हङकङ रहेको र विगत अर्ध दशक हङकङको नेपाली साहित्यको लागि अत्यन्तै उपलब्धिमूलक रहेको बताउनु भयो ।
जनजाति साहित्य समूह का अध्यक्ष भुपेन्द्र चेम्जोङले जनजाति साहित्य हिजो, आज र भोलिको विषयमा चर्चा गर्दै जनजाति साहित्यलाई वर्गीकरण र अनुसन्धान गर्दै रहेको बताउनु भयो ।
एकात्मक राज्य प्रणालीको प्रभावमा जनजाति साहित्य दमित भएको भन्ने वहाँको धारणा थियो । भयवादी साहित्यकार देश सुब्बाले आफ्नो भयवादको सिध्दान्तमाथि चर्चा गर्दै भयको समाप्ति सृजनाको समाप्ति हो, भयको ग्रन्थी मस्तिष्कबाट झिकिदिए संसार र जीवन निरस हुने भन्दै भयको सुन्दर पाटो चर्चा गर्दै भयवाद माथि अवधारणा पत्र पेश गर्नु भएको थियो ।
कार्यक्मको अध्यक्षता गरिरहनुभएका कार्यक्रम संयोजक मेख गुरुङले उपस्थित सबैमा धन्यवाद तथा सबै प्रायोजक, प्रतियोगी र प्रतियोगितालाई सफल बनाउन सह्योगी वेब साइटहरुप्रति आभार ब्यक्त गर्नाका साथैआगामी कार्यक्रम श्रृजना कथा प्रतियोगिता हुने जानकारी गराउनु भयो ।
संपूर्ण कार्यक्रमको प्रत्यक्ष प्रसारण मूल बाटो डट कमले गरेको थियो ।
धन्यवाद!
श्रृजना डट कम

छोराको यादमा समर्पित आँशुका कणहरु

-चन्द्र गुरु


“म आएँ, मैले देखेँ, तर मैले जितिनँ, मात्र हारेँ ।”
(सरुभक्त, २० कार्तिक २०५६)

सायद, कवि विमल गुरुङ्ग स्मृति पुस्तकालयमा आइपुग्ने जो कोही साहित्यानुरागी स्रष्टा, पाठक, शुभचिन्तक र अन्य थुप्रैले वरिष्ठ साहित्यकार सरु भक्तझैं नै अनुभव गर्दा होलान् । किनभने मैले पनि यो पुस्तकालयमा पहिलो चोटी २०६४ साल कार्तिक ९ गते पुग्दा त्यस्तै अनुभव गरेँ । केही लेखक मित्रहरुका पुस्तक “विमल स्मृति पुस्तकालय”मा पुर्‍याउने जिम्मा पाएको थिएँ । त्यसकारण कार्तिक ९, २०६४ शुक्रबारको दिन बुद्घचोक, धरान-१८ पुगेँ र भेटेँ स्वर्गीय कवि विमलगुरुङ्गका बुवा भूपू सैनिक पूर्णबहादुर गुरुङ्गलाई । त्यहाँ पुगेर अनुभव भयो कि यो पुस्तकालय, अकालमा मृत्युवरण गरेका प्रतिभावान् युवा कविको सम्झनामा स्थापित पुस्तकालय मात्र होइन रहेछ, बरु यो त कुनै बा-आमाको आफ्नो एक्लो छोराप्रतिको असीम माया ममताको नमुना रहेछ र एउटी बहिनीले आफनो दिवंगत दाइको यादमा कसेको स्नेहको बन्धन रहेछ । यो पुस्तकालयमा बुवा पूर्णबहादुर गुरुङ आफ्नो छोराको नाममा समर्पित आँशुका कणहरु दुर्इ आँखाका कुनाहरुमा राखेर (लुकाएर) जीवनरुपी गाडी कुदाउँदै प्रत्येक दिन ओहोर-दोहोर गर्नुहुन्छ । आमा सरस्वती गुरुङ्ग आफ्नो हृदयभरि ममताको विशाल सागरलाई शान्तिपूर्वक सम्भाल्दै र छोरोको यादलाई सजाउँदै यही पुस्तकालयको वरिपरि बाँचेकी छन् । साथै, थुप्रै मित्र र पाठकहरु आज पनि विमलको यादलाई ताजा गर्न र आफ्नो ज्ञानको भोक मेट्न यहाँ आइपुग्छन् । यहाँ आएर मैले थाहा पाएँ कि यसप्रकार थुप्रै जीवनहरुमा युवा कवि विमल बाँचिरहेका छन् र विमलको विगतको सहाराले अन्य थुप्रैहरु बाँचिरहेका छन् । सायद विमलकै कविताहरुले यी परिवारजन र परिचितहरुलाई उनी बेगर पनि बाँच्ने शक्ति प्रदान गर्दै छन् कि !

‘मेरो मृत्युबाट तपाईं पुत्रविहीन हुनुहुनेछैन
तपाईंका हजारौं छोराहरु छन्
तपाईंलाई कसले भन्छ
पुत्रविहीन हुन लाग्नु भएको छ !’
(मृत्युशैयाबाट)

बुवा पूर्णबहादुर गुरुङले आफ्नो जीवनभरि कुनै साहित्यिक सृजना गरेका थिएनन् र साहित्यप्रति कुनै लगाव पनि थिएन तर आफ्नो एक्लो छोरोको निधनपछि गुरुङ परिवारले साहित्यको लागि धेरै गर्न भ्याएका छन् । विमलको निधनपछि पुस्तकालयको स्थापना, विभिन्न व्यक्ति र स्रोतमार्फत पुस्तकको संकलन र सबैभन्दा महत्वपूर्ण त पुस्तकालयको निरन्तर संचालन गर्दै छन् । विमल स्मृति पुस्तकालयले प्रत्येक वर्ष विशेषरुपले विमलकै जन्मोत्सव पारेर कार्तिक १९ गते विभिन्न शैक्षिक, साहित्यिक र अन्य रचनात्मक कार्यहरु सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ । पहिलो भेटमा नै बुवा पूर्णबहादुरले मलाई पुस्तकालयसम्बन्धित धेरै जानकारीहरु दिनुभयो । गुरुङपरिवारले पुस्तकालयलाई निकै जतन र मिहिनेतका साथ संचालन गरिआएको रहेछ । पुस्तकालयमा विभिन्न विधाका हजारौं पुस्तकहरु छन् र त्यहीं बसेर पढ्नको लागि राम्रो व्यवस्था पनि छ । सबैभन्दा बिर्सिन नसकिने विशेषताचाहिं विमलका बाआमाको मन नै छुने खालको मायालु व्यवहार पाएँ । त्यस दिन साँझ, छुटि्टने बेला वहाँले मलाई विमलको कवितासंग्रह ‘आगो बल्दैछ’ को एकप्रति कोशेली स्वरुप दिनुभयो । त्यसपछि दुर्इ-तीन दिनसम्म त्यो कवितासंग्रह मेरो साथमा रह्यो । कलिलो कविको परिपक्व कविताहरुमा डुब्ने मौका पाएँ । मैले विमलका सबै कविताहरु पढें, धेरैचोटि पढें । प्रत्येक कविताले त्यसताकाको देश र समाजलाई सजीव तुल्याउँदै थियो । कविताका शब्दशब्दले विमलको चरित्रबारे वर्णन गरेका छन् । विमलका कविताहरुले नै उनको छोटो जीवनलाई सहीरुपमा बोलेकोझैं लाग्यो ।

‘पानीहरु कहिल्यै सकिंदैनन्
आकाशबाट
पानीहरु
फेरि परिरहन्छन् ।’
(पानी)

त्यस्तै लाग्यो मलाई विमलको जीवन र कविताहरु । पक्कै कहिल्यै सकिने छैनन् विमलका यादहरु धेरै-धेरै मुटुबाट । विमल आफ्नो बुवा-आमाका एक्लो सन्तान थिए र बुढेसकालको सहारा पनि । तर आफ्ना बुवा-आमाले बुढेसकालको संघारमा टेक्नु अघि नै बस दुर्घटनामा २४ वैषाख २०४८ मा सानै उमेरमा उनको दुःखद निधन भयो । तर आज पनि विमलले त्यहाँ बुद्घ चोकको वरिपरि, पुस्तकालयको यता-उता आफ्नो उपस्थिति दिइरहेकोझैं लाग्यो मलाई । विमल गुरुङ्गको जन्म २०२८ साल कार्तिक १९ गते हङकङ्गमा भएको थियो । लेखनमा १७/१८ को उमेरमै विमल गुरुङ भावना र विचारमा पूर्णरुपले परिपक्व देखिन्छन् । राजनैतिक र सामाजिक विकृतिहरुका विरुद्घ कलिलो उमेरमा नै विमलले आफ्ना कविताहरुमा कडा प्रहार गरेका छन् । विमलका कविताहरु जस्तै- “एक किलो जंगल, रुखमा निद्रा पाकेको छैन, बुद्घ, ड्राकुला, आगो बल्दैछ, केही हाइकुहरु, आजकल मेरो देशमा कर्फ्यू लागेको छ, कुकुरहरुले तारा समाते, ब्रुनाइबाट आमा आएपछि” आदि कविताहरु पढेपछि नेपाली साहित्यिक आकाशबाट निकै चम्किलो तारा बिलाएको आभास हुन्छ । आज अवश्यै पनि विमलको अभाव उनलाई चिन्ने हरेक मुटुमा खट्केको छ । विमल कवितातर्फ क्रान्तिकारी र प्रगतिवादी देखिन्छन् । सम्वेदनशील र कोमल हृदयी कवि विमल असहाय, दीनदुःखी र गरिबहरुलाई देखेर मर्माहत हुन्थे । निम्न कवितांशले यो कुरालाई प्रस्ट पारेको छ ।

‘म अब एक किलो जंगलको कविता लेख्छु
म अब चोटपटकको कविता लेख्छु
चौधरी साहेब !
म अब तपाईंकै विरोधमा कविता लेख्छु ! ! !’
(एक किलो जंगल )

विमल जहिले पनि सामाजिक न्याय, वर्गीय स्वतन्त्रता र प्रजातान्त्रिक हक-अधिकारका क्षेत्रमा उभिन्थे । उनी अत्यन्त स्वाभिमानी र स्वतन्त्रप्रेमी युवा थिए । उनी आफनो देशको माटो र जात्रि्रति सदा गर्व गर्दथे । बहुसंख्यक शोषित पीडित जनताहरुको पक्षमा बोल्न र लेख्न सदा तत्पर रहन्थे । तिनीहरुकै लागि न्यायपूर्ण र सुन्दर भविष्य निर्माणमा लागिपर्ने अठोटका साथ आफनो कलम चलाउने गर्दथे । सायद, गरिबहरुको पक्षमा कलम चलाउँदा विमललाई अत्यन्त खुशी प्राप्त हुन्थ्यो र उनले यसलाई नै आफनो कर्तव्य पनि ठानेँ ।

‘सबभन्दा गौरव त यो छ कि
मेरो कलम
हरेक मुठभेट्मा रातसँग झगडा गर्छ ।’
(कलम)

स्वर्गीय कवि विमल गुरुङ्गको सम्झनामा स्थापित “विमल स्मृति पुस्तकालय” बुद्घचोक, धरान-१८ मा अवस्थित छ । प्रतिभावान विमलको यादमा उनका बुवा पूर्णबहादुर गुरुङ्ग, आमा सरस्वती गुरुङ्ग र बहिनी शान्ति गुरुङ्गले विमलकै जन्मदिन पारेर २०४८ सालमा कार्तिक १९ गते साहित्यकार मोदनाथ प्रश्रितको करकमलबाट “विमल स्मृति पुस्तकालय” को समुद्घाटन गराए । २०४२ सालतिर स्वर्गीय विमल लगायत बुद्घचोकका सक्रिय युवाहरुले “बुद्घ वाचनालय” नामक संस्था स्थापनागरी वाचनालयको मुखपत्रको रुपमा विमल नै संस्थापक सम्पादक रहेको साहित्यिक हस्तलिखित पत्रिका ‘इँटा’ प्रकाशन गर्थे । पुस्तकालय स्थापना पश्चात यस पुस्तकालयको वार्षिक प्रकाशनको रुपमा सोही ‘इँटा’ पत्रिकालाई निरन्तर प्रकाशन गर्दै आइरहेको छ । अहिले पुस्तकालयमा लगभग ६००० पुस्तकहरु रहेका छन् । हालै साहित्यिक कार्यक्रमहरु संचालन गर्न १००-१५० जना अटाउने एउटा हलको निर्माण गरिएको छ ।

अन्तमा, पूर्णरुपले फुल्ने क्रममै विमलले यो संसार त्याग्नु पर्‍यो । तर मरेर गए पनि उनका सृजनाहरुमा विमल अजम्मरी बनेर बाँचिरहेका छन् र उनका लेख रचनाहरु हामी माँझमा र थुप्रै स्रष्टा र युवाहरुमा प्रेरणाको स्रोत बनेका छन् । विमलले आफ्नो छोटो जीवनकालमा दशौं डायरीहरुमा सैकडौं कविता र अनेकौं निबन्धहरु लेखेका छन् । विमलको मृत्युपछि उनका केही कविताहरुलाई समेटेर ‘आगो बल्दैछ’ संग्रह प्रकाशनमा ल्याइएको थियो । विमलले हाम्रा निम्ति असंख्य लेख र रचनाहरु छाडेर गएका छन् । अझै थुप्रै कविताहरु पुस्तकको रुपमा बाहिर आउनु बाँकी नै छन् । विमलका बाँकी लेख र रचनाहरुलाई क्रमशः प्रकाशन गर्दै लानु हाम्रो कर्तव्य हो । किनभने विमलका कविताहरुमा हाम्रो नेपाली समाजको सही चित्रण थियो । उनले हाम्रो वरिपरिको अशान्ति, भोक र रोगलाई आफ्ना लेख र कविताहरुमा प्रशस्त स्थान दिएका थिए । उनको सपना नै यस्ता विकृतिहरुबाट मुक्त नेपाली समाजको थियो । तर आजको सन्दर्भमा विमलका सपनाहरु अधुरै छन् । हामीले एउटा राम्रो समाज र सुन्दर देशको निर्माण गर्न सकेको अवस्थामा स्वर्गीय विमलप्रति सच्चा श्रद्घाञ्जली हुने छ ।