नेपाल र नेपाली (टंक सुब्बा)

Source:Kantipur Daily

मानवशास्त्रको एक विनम्र साधक साथै एक भारतीय नेपालीको चिनारी बोक्ने अथवा बोक्न चाहने व्यक्तिको हैसियतले आज यहा“हरूसमक्ष केही कुरा राख्न चाहन्छु ।
आजको नेपाललाई नेपालबाहिरबाट हर्ेदा कस्तो देखिन्छ, त्यसबारे केही भन्ने सोचेको छु । मेरो व्यक्तिगत हेराइमा आजको नेपाल सम्पर्ूण्ा रूपले अनिश्चितताले घेरिएकेा देश देखिन्छ । हुन त अनिश्चितता बोक्ने देश नेपालमात्र होइन । धेर-थोर समयको निम्ति प्रायः सबै देश अनिश्चित रहेको सबैलाई याद छ । अनिश्चितताबारे बुद्धिजीवीका धारणा पनि समान नभएको धेरैलाई थाहा होला । कति बुद्धिजीवी त अनिश्चिततालाई पुज्ने पनि हुन्छन् । नपुजून् पनि किन - अनिश्चततामा जुन रोचकता हुन्छ, ताकत हुन्छ, कल्पना हुन्छ र नया“ कुरा सुरु हुने सम्भावना हुन्छ, त्यो निश्चिततामा हु“दैन ।
एक आधुनिक राष्ट्रको नाता अनिश्चततासित धेरै लामो हुन सक्दैन । केही महिना वा वर्षो अनिश्चितताले त्यति ठूलो नोक्सान गर्दैन तर अनिश्चितता राष्ट्रको मूलधारा बन्न गए त्यो चिन्ता र चिन्तन दुवैको विषय बन्न जान्छ, किनकि लामो अनिश्चितताले धेरै प्रकारका अनिश्चितता सिर्जना गर्छ र बिस्तारै-बिस्तारै ती सबै प्रकारका अनिश्चिततामा एकप्रकारको अन्तर-निर्भरता तयार हुन थाल्छ, जसलाई तोड्न सबै राष्ट्र सक्षम हु“दैनन् । सक्षम नभए यस्तो राष्ट्र विकासोन्मुख नभएर विनाशोन्मुख हुन जान्छ जो अनिश्चितता ल्याउने तत्त्व निम्ति पनि लाभदायक हु“दैन ।
यसरी अनिश्चितताले लामो घर्ेदा त्याग्न चाहेका-लागेका कतिपय व्यवस्थाले फेरि शिर उठाउने मौका पाउ“छन् किनकि प्रत्येक व्यवस्थाले कसैलाई फाइदा त कसैलाई नोक्सान पुर्‍याएको हुन्छ । नेपालमा आज त्यस्तो प्रकरण सुरु भइसकेको छ र त्यस्तो प्रकरण जीवित राख्न चाहने तत्त्व सदैव जीवित र जीवन्त हुन्छन् । अतः आज नेपालअघि कुनै पनि आवश्यक कार्य छ भने त्यो हो आजको अनिश्चिततादेखि बाहिरिनु । त्यो हुन नसके 'देशवासीनिम्ति वा वासी देश निम्ति' हो भन्ने प्रश्न उठ्न सक्छ । वासी नै नरहे देश रहन्न, तर विनादेशको वासी हुन्छ, यद्यपि विनादेशको नागरिक भने हु“दैन ।
यस अनिश्चिततादेखि बाहिरिने धेरै उपाय छन् तर ती उपाय खोज्न अनि अपनाउन आजका नेता औ बुद्धिजीवीले जति कोसिस गरेका छन् त्यति पर्याप्त भए जस्तो लाग्दैन । अझै पनि उनीहरूले यथेष्ठ मात्रामा आफ्ना विभिन्न प्रकारका स्वार्थ त्याग्न सकेका छैनन् जस्तो लाग्छ । राष्ट्रहित अझै पनि अन्य हितभन्दा माथि, अलग्गै उभिएर आएको देखि“दैन तर त्यो हुनु जरुरी छ आजको नेपालमा ।
नेपाली जाति भनेको आफैंमा मग्न हुने जाति हो, मर्ूखलाई बुद्धिमान् नाम दिने जाति, अनि गरिबलाई धनवीर नाम दिएर ढुक्क हुने जाति । दोहोरो हामी कम सोच्छौं । भविष्यवाणी हामी गर्र्छौं, भविष्यबारे भने कमै सोच्छौं । हाम्रो समालोचना कसैले गरे त्यसलाई शत्रु ठानिहाल्छौं । यस्तै जाति भए पनि आजको नेपालको हल यही जातिबाट निस्कनेछ । त्यो हल आकाशबाट टप्कने होइन, न त्यो उत्तर वा दक्ष्ँिणबाट आउने हावास“ग उडेर आउने हो । हल यहा“कै माटोबाट पैदा हुनर्ुपर्छ, यहा“कै हावापानी सुहाउ“दो । आज नभए भोलि त्यो हुन कर लाग्नेछ ।
आजको अनिश्चिततादेखि बाहिरिन र्सवप्रथम आफ्ना जाति र देशप्रतिका धेरै धारणा जति सजिलै त्याग्न सक्यो त्यही फाइदामन्द हुन्छ । नेपालीलाई 'वीर-गोर्खा' भनेर अंग्रेजले र्सकाउनसम्मै र्सकाएर पुस्तक, लेख नलेखेका होइनन् । त्यो पढेर अनि त्यसलाई ध्रुव-सत्य मानेर गजक्क हुन आजको नेपाली जातिलाई सुहाउ“दैन । त्यसरी नेपाललाई कुनै विदेशी शक्तिले कहिल्यै अधीनमा ल्याउन सकेन भनेर गर्व नगरेर यस्ता शक्तिले देश खोक्रो पारिसकेको देख्न सक्नर्ुपर्छ । आजको नेपालीले उपनिवेशवादले लिएका नया“ अनि अदृश्य रूप देख्न सक्नर्ुपर्छ । पहाड-मधेसको दूरत्व, स्त्री-पुरुष उ“चनीच र जात-पात भेदभाव हटाउन नसके पनि कोसिस गर्नुपर्छ । तब नेपाल गर्व गर्न लायक हुन्छ ।
आजसम्म नेपालबाहिरका नेपाली निम्ति नेपाल एक गरिब, पछौटे देशका रूपमा खडा छ । यसैले मैलो, फाटेको झुम्रो लाएकी आमालाई नचिन्ने छोराछोरीझैं नेपालबाहिरका धेरै नेपाली नेपालस“गको ऐतिहासिक, भाषिक, सांस्कृतिक नाता नकार्ने गर्छन् । यसमा नेपालका नेपालीले दुःख मान्ने कारण देख्दिन“ किनकि हार्नेस“ग केवल सहानुभूतिको सम्बन्ध हुन्छ चाहे तिनीहरू आफ्नै हुन् वा होइनन् । गर्व त जितस“गै जोडिएको हुन्छ ।
यसकारण नेपालले सम्पर्ूण्ा नेपाली जातिको गर्व हासिल गर्न चाहेको खण्डमा अहिलेको आर्थिक, सामाजिक, शैक्षिक इत्यादिको पछौपटेपनमाथि विजय प्राप्त गर्नुपर्‍यो । आफ्नो खुट्टामा उभिन सक्नुपर्‍यो न कि अन्तर्रर्ााट्रय अनुदान नामक बैसाखी लिएर । खेल, साहित्य, संगीत, कला, विज्ञान वा ज्ञानको क्ष्ँेत्रमा अन्तर्रर्ााट्रय ख्याति प्राप्त गर्नुपर्‍यो । बुद्ध भगवान् जन्मेको देश भनेर मख्ख नपरेर शान्ति वहाल गर्न सक्नुपर्‍यो । संसारको सबैभन्दा उचो माउन्ट एभरेस्ट भएको देश भनेर खुसी भएर होइन, जात-पात, भेक-भेष, भाषा-भाषीको उचाइमाथि उभिएर देखिन सक्नुपर्‍यो ।
यति लामो इच्छा-सूची देखेर नेपालका बुद्धिजीवी नअत्तालिए हुन्छ किनकि यी चाह“दैमा भइहाल्दैन भनेर सबैलाई थाहा छ । समय चाहिन्छ, धर्ैय चाहिन्छ, सबैभन्दा पहिलो यस्तो नेपालको कल्पना चाहिन्छ । कल्पना गर्न सके आधारशिला राख्न समय लाग्दैन । आधारशिला स्थापना भइसकेपछि भवन निर्माण ढिलो वा छिटो हुने नै हो । त्यसकारण उज्ज्वल भविष्यको सपना होइन, कल्पना गर्न थाल्नुपर्‍यो ।
-डा. सुब्बा भारतको पूर्वोत्तर राज्य मेघालयको शिलङस्थित र्ँनर्थ-इर्स्र्टन हिल युनिभर्सिटी’ मा सामाजिक मानवशास्त्रका प्रँध्यापक हुन् । शनिबार ललितपुरमा जगदम्बा श्री तथा मदन पुरस्कार वितरण समारोहमा मुख्य वक्ताका रूपमा उनले दिएको मन्तव्यको यो मुख्य अंश हो ।)े